مطالعه تطبیقی تقابل خیر و شر در نگاره های«خاوران نامه» و «شاهنامه»(با رویکرد نقد کهن الگویی)

این مقاله، پژوهشی بینارشته ای در قلمرو هنر نگارگری و ادبیات تطبیقی است. نقد کهن الگویی (archetype)، رویکردی تلفیقی و میان رشته ای است که بر پایه مطالعات علومی چون روان شناسی، انسان شناسی، تاریخ ادیان و تاریخ تمدن، به تحلیل متون می پردازد. در این جستار با این دیدگاه، به تطابق نبرد خیر و شر و نمودهای آن درکهن الگوها، با تمرکز بر «شاهنامه فردوسی» و «خاوران نامه ی ابن حسام خوسفی» پرداخته شده است. داستان های خاوران نامه، شامل‏ افسانه ها و داستان‏های خیالی از سفرها و جنگ‏ها و دلاوری های‏ حضرت علی (ع) می باشد. میان داستان و روایات این منظومه، جدال خوبی‏ و بدی است که به عنوان کهن الگوی «نبرد خیر و شر» مطرح می شود. در تحلیل بر شاهنامه فردوسی، تضاد دوبنی یا جدال نیک و بد را درونمایه اصلی شاهنامه می یابیم که همچون یک روح بر اجزای این اثر سترگ سایه افکنده است. بسامدداستانهاییکهدرشاهنامهبهطورمستقیمجدالعملیخیروشررادربرمی گیرند،دستکم دوبرابرداستان هاییاستکهبهدرونمایهدیگرمربوطاست. بر این اساس جدال خیر و شر (درونمایه عمده در شاهنامه) می تواند به عنوان ژرف ساخت الگوی روایت در ناخودآگاه جمعی ذهن بشر، کهن الگوی روایت به شمار آید. هدف از این مقاله، تطابق مضامین تقابلی خیر و شر در دو منظومه شاهنامه و خاوران نامه است. پس از بررسی چهار اثر از هر منظومه، که متضمن نبرد خیر و شر می باشند، می توان به تاثیرپذیری خاوران نامه از شاهنامه، در سه زمینه شخصیت های کهن الگویی ، نمادهای کهن الگویی و موقعیت ها و اعمال کهن الگویی پی برد.