بازشناسی الگوی طراحی خانه های تاریخی شیراز در دوره قاجاریه با رویکرد اقلیمی

خانه های مسکونی دوره ی قاجاریه ی شیراز، در پلان، چیدمان فضایی و ویژگی های معماری، دارای اصول و تناسبات عددی مشترکی هستند که برخی از این اصول در کنار نقش عملکردی، ارتباط تنگاتنگی با شرایط اقلیمی منطقه دارد. پژوهش حاضر درپی شناخت میزان نقش اقلیم در الگوی طراحی خانه های شیراز در عصر قاجار است؛ که به منظور دستیابی به این هدف، به بررسی الگوهای ساختاری، تناسبات و نحوه ی ارتباطات فضایی آن ها با یکدیگر و چگونگی ارتباط آن ها با مسایل اقلیمی می پردازد. لذا با بررسی میدانی و کتابخانه ای به تجزیه و تحلیل پلان های معماری و اجزاء سازنده از قبیل: اتاق ها، حیاط ها، حوض و باغچه ی 13 خانه، به طور خاص از کل محلات بافت تاریخی شیراز و 30 نمونه از محله ی تاریخی سرباغ از لحاظ ارتباطات فضایی، عددی و اقلیمی پرداخته شده است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهند: 1) در خانه های دوره ی قاجار شیراز با تناسبات فضایی تا حدی متفاوت با قبل، همانند تبدیل فرم چلیپایی تالار به مستطیل و قرارگیری ایوان ستون دار (فضاهای نیمه باز) با کشیدگی در جهت بدنه ی حیاط در جلو تالار به جای ارسی به منظور ایجاد فضای دسترسی به تالار و تامین تهویه طبیعی مواجه هستیم؛ 2) تناسبات طول به عرض حیاط و تالارها در حدود 4/1-2/1 است که نشان از اهمیت اصول حسابی در مقابل هندسی به دلیل نقش عملکردی و اقلیمی در طراحی پلان دارد، نیز نورگیری از طول اتاق انجام می شود؛ 3) مکان گزینی فضاهای اصلی براساس محورهای حرکتی و بصری استوار بوده و نقش دید نسبت به نور در اولویت بوده است؛ 4) نقش عملکردی فضاها نسبت به تاثیر اقلیم در مکان گزینی آن ها در اولویت بوده است؛ 5) هماهنگی فضاها و عناصر معماری نظیر: حیاط، تالارها، اتاق ها، درختان و مصالح با شرایط اقلیمی منطقه منجر به جهت گیری مناسب جنوب غربی ساختمان، کاشت درختان توده ای نارنج، استقرار شرقی-غربی حوض در حیاط، پنجره های عمودی بزرگ با تابشبند و چیدمان مرکزی فضاها شده است.