بنای سنگی سرماج، قلعه ای از دوره ی حسنویه برروی سازه ای ساسانی

در سده ی 4 ه.ق. منطقه ی غرب ایران در کنترل حکام حسنویان قرار داشت؛ طبق متون تاریخی، قلعه ی سرماج در حدود سال 348 ه.ق. توسط حسنویه بنیان گذار سلسله، برروی یک بنای سنگی قدیمی تر بازسازی شده است. احتمالا حسنویه پایتخت اداری-شهری خود را در دینور و پایتخت نظامی-سیاسی را در قلعه ی بزرگ سرماج بنا نهادند. ضرورت انجام این پژوهش به دلیل شواهد معماری بنا از دوره های ساسانی-اسلامی و فعالیت های اندک انجام گرفته پیرامون آن است. این مقاله برمبنای سوالات و فرضیات پیش رو استوار است: 1. براساس شواهد موجود، قلعه ی سرماج مربوط به چه دوره ای می باشد؟ 2. با توجه به شواهد موجود و یافته های باستان شناختی، قلعه ی سرماج چه ارتباطی با دوره ی ساسانی دارد؟ 1. براساس شواهد موجود، به نظر می رسد قلعه ی سرماج بنایی مربوط به دوره ی حسنویه است. 2. باتوجه به بررسی و مطالعات نگارندگان، به نظر می رسد قلعه ی سرماج برروی بنای مشابهی از دوره ی ساسانی احداث و بازسازی گردیده است. این بنا یکی از دژهای بزرگ ساسانی اسلامی با مساحت حدود 1600 متر مربع بوده که دارای شکل هندسی مربع مانند است. بیشتر مشخصات آن مانند: پلان، فرم، مصالح، دیوارها، حصار و خندق، سبک و سیاق بناهای مشابه دوره ی ساسانی از جمله کاخ ناتمام بیستون و معبد آناهیتای کنگاور را داشته است. دیوارهای سنگی بزرگ و کوچک حصار قلعه از مهم ترین عناصر معماری برجای مانده از قلعه هستند که بزرگ ترین و سالم ترین آن ها، دیواره ی جنوبی قلعه است. همچنین چندین قطعه از سنگ های کتیبه دار مزین به خط کوفی مزهر از قلعه به دست آمد که متاثر از هنر عباسی بوده و صحت انتساب بنا را به دوره ی حسنویه می رساند. درنهایت متون تاریخی و یافته های میدانی میزان انتساب بنا را به دو دوره ی ساسانی و اوایل اسلامی (حسنویه) تایید می نمایند؛ اما برای تثبیت قطعی این فرضیات نیاز به پژوهش های بیشتر، خصوصا انجام کاوش های هدفمند و علمی ضروری به نظر می رسد.