تبیین جایگاه فرهنگ های دوره مفرغ میانی و جدید در شمال غرب ایران «مطالعه موردی سفال های سبک ارومیه و سفال خابور»

پس از فروپاشی فرهنگ کورا-ارس در دوره ی مفرغ قدیم، در دوره های پسین (دوران مفرغ میانی و جدید، هزاره ی دوم ق.م.) فرهنگ کوچ نشینی مشترک و فراگیری در مناطق شمال غرب ایران، ماورای قفقاز و شرق آناتولی رایج می گردد. در شمال غرب ایران با توجه به گاهنگاری ارائه شده در دوره ی مفرغ میانی، دو نوع سنت سفالگری مشخص وجود دارد؛ یکی از آن ها به نام «ظروف سبک ارومیه»، که از هفتوان تپه لایه ی VIB به دست آمده است. براساس یافته های باستان شناسی، آغاز این سنت از حدود 2200 ق.م. و خاتمه ی آن در شمال غرب ایران و شرق آناتولی حدود 1300 ق.م. بوده و دامنه ی انتشار آن از شمال غرب ایران و به اعتقاد برخی پژوهشگران از دشت قزوین (تپه ی سگزآباد) تا ماورای قفقاز جنوبی و حوالی ارضروم در ترکیه می باشد. نوع دیگر سفال این دوره، شامل «ظروف خابور» می باشد. ظروف خابور در گستره ی بسیار وسیعی از غرب و شمال غرب ایران، شمال بین النهرین، سوریه تا جنوب آناتولی منتشر شده و منطقه ی ماردین به عنوان درواز ه ی ورود سفال خابور به آناتولی مطرح می باشد. این نوع سفال در شمال بین النهرین در میان سال های (1900 تا 1600ق.م.) و در شمال-غرب ایران در دینخواه تپه با روش ترمولومنیسانس مابین 68 ± 2106 تا 58 ± 1684 ق.م. تاریخ گذاری شده است. سنت سفالگری نوع خابور با شروع عصر مفرغ جدید از میان رفته و «سنت سفال نوزی» جایگزین آن گشته، اما سنت سفالی ارومیه در نواحی شمال غرب ایران، قفقاز و شرق آناتولی تا شروع عصر آهن ادامه می یابد. مقاله ی حاضر در نظر دارد حوزه ی انتشار سنت های سفالی ارومیه و خابور، ویژگی های درون منطقه ای، اشتراکات و روابط بین منطقه ای در هزاره ی دوم ق.م. را مورد مطالعه قرار دهد. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد فرهنگ-های دوره ی مفرغ، به ویژه سنت سفال خابور به واسطه ی گسترش تجارت در این دوره حایز کمال اهمیت است. از همین رو شاهد گسترش فرهنگ های سفالی ارومیه و خابور در گستره ای از قفقاز، شرق ترکیه، شمال عراق، غرب و شمال غرب ایران در این دوره هستیم.