آراء سعدالدین حمویی در عرفان نظری

نوشتار حاضر جستاری است درباب آراء عرفانی عارف نامدار سده هفتم هجری قمری، شیخ المشایخ سعدالدین محمد بن معین الدین (مویدالدین) محمد بن حمویی بحرآبادی جوینی (587-649/650 ق) از خاندان شافعی مذهب حمویی که در مدت چهار صد سال در ایران، مصر و شام منشا خدمات موثر مادی و معنوی بودند. سعدالدین حمویی از عارفان طریقت کبرویه و در سلک مریدان برجسته شیخ نجم الدین کبری و در شمار نخستین صوفیانیست که با اعتقاد به ولایت ائمه معصومین (ع) به عنوان اولیاء مطلق الهی، گرایشات شیعی داشته است. آثار و تالیفات وی پرشمار، و اغلب مشتمل بر سخنان رازآمیز، ارقام، دوایر، اشکال هندسی و اصطلاحات خاصی است که گاه فهم و حل آنها دشوار می نماید. از آنجا که بیشتر تالیفات او به زبان عربی است و مشرب تاویلی دارد، هنوز در قالب نسخ خطی باقی مانده و استخراج آراء عرفانی وی در هر دو حوزه نظر وعمل را دشواریاب نموده است. این مقاله در حوزه عرفان نظری با بررسی مهم ترین آثار وی همچون رساله محبوب الاولیاء، فی علوم الحقایق و حکم الدقایق، لطائف التوحید فی غرائب التفرید و المصباح فی التصوف، و نیز توجه به آثار مرید برجسته اش عزیزالدین نسفی، به مقوله وجودشناسی و تبیین احکام وجود اعم از وحدت شخصی وجود وتمثیلات آن، اصالت وجود و تشکیک وجود از منظر عارف حمویی پرداخته و برای تبیین بهتر، گاه با آراء عرفانی شیخ اکبر محی الدین عربی- عارف هم روزگار شیخ حمویی که مناسبات و مکاتبات میان ایشان در تاریخ تصوف به ثبت رسیده- سنجیده و بیان داشته است.