مطالعه تطبیقی شرط کاربرد صنعتی در حقوق اختراعات

موضوعاتی به عنوان اختراع قابل ثبت می باشند که حاوی کاربرد صنعتی مشخص هستند. کاربرد صنعتی یعنی این که اختراع در حوزه ی مشخصی از فعالیت های اقتصادی قابل استفاده باشد . وجود شرط مذکور به دلایل اقتصادی، فقهی و اخلاقی ضرورت دارد. مطالعه ی رویه موجود در ادارات ثبت اختراع و علایم تجاری آمریکا، اروپا و ژاپن نشان می دهد که این شرط زمانی احراز می شود که متقاضی بتواند کاربرد مشخصی را برای اختراع اثبات نماید. در حقوق ایران راجع به مفهوم یا نحوه ی ارزیابی این شرط مستندات خاصی وجود ندارد؛ اما به لحاظ دشواری احراز این شرط بر اساس معیار های فنی توصیه می گردد که برای ارزیابی شرط کاربرد صنعتی از معیار های ثانوی استفاده شود. در مقاله حاضر ابتدا مفهوم و مبانی اقتصادی، اخلاقی و فقهی این شرط تببین شده، و سپس شیوه ی ارزیابی آن در ادارات ثبت اختراع مطرح جهانی یعنی ادارات ثبت اختراع و علامت تجاری آمریکا، اروپا و ژاپن مورد بررسی قرار گرفته و در پایان، پس ازمطالعه ی موضع حقوق ایران پیشنهادات مقتضی ارایه می شود.
تازه های تحقیق قابلیت ثبت موضوع به عنوان اختراع منوط به اجتماع شرایطی مانند داشتن کاربرد صنعتی مشخص است. منظور از کاربرد صنعتی این است که اختراع در حوزه ی مشخصی از فعالیت های اقتصادی قابل استفاده باشد. جلوگیری از بروز پیامدهای خارجی و افزایش هزینه های معامله را می توان به عنوان مبانی اقتصادی این شرط عنوان نمود.
از نقطه نظر فقه اسلام نیز قاعده دارا شدن ناعادلانه و نیز قاعده لاضرر با دو تقریر شمول این قاعده نسبت به احکام عدمی و استخراج احکام عقلایی از آن، به عنوان مبانی اخلاقی و فقهی، در این خصوص قابل طرح است، چرا که محروم نمودن عموم مردم از دسترسی به بخشی از دانش برای مدت معین در ازای هیچ، امری ضرری بوده و اخلاقا مذموم است که شرع نیز آن را بر نمی تابد.
در ادارات ثبت اختراع مورد مطالعه در پژوهش حاضر، زمانی موضوع مورد ادعا را اختراع تلقی می کنند که علاوه بر تازگی و گام ابتکاری، حاوی کاربرد صنعتی نیز باشد. اختراع زمانی حاوی کاربرد صنعتی است که در زمان تقدیم اظهار نامه دارای کاربردی مشخص، معقول، متعارف و بالفعل در حوزه ای خاص باشد. معیار به کار گرفته شده در سه اداره ی مورد مطالعه شده معیاری فنی بوده که عبارت است از آن که اختراع مورد ادعا در زمان تقدیم اظهار نامه، کاربردی مشخص در حوزه ای خاص را نشان دهد. با وجود این در اداره ثبت اختراع ایران، به موجب قانون مصوب 1386 و آیین نامه اجرایی آن، رویه ی مشابه با ادارات ثبت اختراع مورد مطالعه جریان دارد. اگر چه نه در قانون و نه در آیین نامه اجرایی راجع به آن، شیوه ی خاصی برای ارزیابی و احراز این شرط پیش بینی نشده است.
در حال حاضر که اداره ثبت اختراع ایران، فاقد زیر ساخت های مناسب برای ارزیابی و احراز فنی شرایط ماهوی اختراع و از جمله کاربرد صنعتی است، این اداره می تواند بر خلاف ادارات مورد مطالعه و بنا به مقتضیات خود، از ملاحظات و معیار های ثانوی مانند موفقیت تجاری اختراع در ارزیابی اختراعات بهره مند گردد و بر همین مبنا سطح شدت و آسانی معیار را در حوزه های مختلف فناوری طراحی و تنظیم کند.