اصول و تکنیک های جراحی اندام های کلیوی-ادراری در دوران اسلامی (از سوم تا قرن سیزدهم هجری)

در مطالعات تاریخ پزشکی، شاخه جراحی در طب دوره اسلامی، کمتر موردبررسی همه جانبه و تخصصی قرارگرفته است؛ لذا هدف از این تحقیق نشان دادن برخی از ابتکارات و دستاوردهای مهم و تاثیرگذار جراحان عصر اسلامی در این زمینه بوده است. با توجه به محدوده موضوعی گسترده، اندام کلیوی- ادراری انتخاب گردید تا ظرافت و حساسیت این اندام ها، زوایای بیشتری از نوآوری های این دوره را به نمایش گذاشته است.
روش تحقیق کیفی و از نوع توصیفی- تحلیل بوده است و با این روش محتوای متون مرجع دانش جراحی دوره اسلامی موردبررسی نقادانه و تحلیل قرارگرفته است. بر این اساس، آثار شاخص و مرجع این دوره گلچین شده است با این هدف بازه زمانی قرن سوم هجری، آغاز تالیفات اصیل در این حوزه تا قرن سیزدهم هجری که ورود طب نوین به جهان اسلام است، انتخاب گردید. سپس اصول و تکنیک های ثابت جراحان در زمینه جراحی کلیه، مثانه و مجرای ادراری، مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفته است؛ درنهایت با روش استقرایی اصول و تکنیک های رایج در این حوزه مشخص شده است.
اصول ثابت و رایج جراحی شامل: تشخیص افتراقی، اصول احتیاطی، ممانعت از خونریزی: مانند داغ زدن، نشستن در آبزن، پاشیدن ترکیبات قابض، حجامت و بستن محل زخم بوده است؛ پس از جراحی، اصول بهداشتی در موضع جراحی شده نیز توسط همه جراحان مورد تاکید بوده است؛ یافته های تحقیق این تکنیک های جراحی اندام کلیوی-اداری را مطرح کرده است: داغ میخی کلیه و مثانه، داغ مخصوص انواع مختلف فتق، شکافتن با تکنیک بزل، سلاخ کردن، شکاف زدن عرضی، البته در این دوره از تکنیک قطع کردن به دلیل خطرات بسیار استفاده نمی شده است.
نتایج تحقیق موید این فرض بوده است که برخی اصول و تکنیک های ثابت در این مقطع زمانی از شرق تا غرب جهان اسلام موردپذیرش و متداول بوده است. در زمینه تکنیک های جراحی سه روش عمده شامل: داغ کردن،شکافتن و قطع کردن بوده است و در زمینه اصول ثابت نیز شامل تشخیص افتراقی، رعایت اصل اخلاقی عدم آسیب رسانی به بیمار، جلوگیری از خونریزی، بخیه زدن و ضدعفونی کردن موضع زخم بوده است.