شروط استثنا در مسوولیت قراردادی(مطالعه تطبیقی در فقه امامیه، حقوق ایران و حقوق انگلیس)

شروط استثنا که در جامه شرط تحدیدکننده و ساقط کننده مسوولیت متعهد جلوه گر می شوند، گرچه تعهدی تبعی به شمار می آیند، اما سراسر تعهد اصلی را تحت تاثیر خویش قرار می دهند. این گونه شروط تمامی گستره تعهدات (اعم از قراردادی و خارج از قرارداد) را درنوردیده، آثاری بر جای گذارده اند که مطالعه این آثار در قراردادها اهمیت می یابد. اگرچه در فقه تحت تاثیر نظریه کهن «استحاله اسقاط مالم یجب» پذیرش این شروط با مشکل روبرو شده است، اما در شرط تبری از عیوب یا اسقاط ذمه زوج از نفقه آینده می توان ردپایی از پذیرش این گونه شروط یافت. در حقوق ایران نیز هرچند قانون خاصی در این زمینه وجود ندارد، می توان از مواد پراکنده دریافت که قانونگذار جز در موارد استثنایی حکم به صحت چنین شروطی کرده است. اما در حقوق انگلیس وضعیت به گونه ای دیگر رقم خورده، به نحوی که علاوه بر رویه قضایی پویا در زمینه شروط استثنا و وجود پرونده های متنوع، قانونگذار نیز با تصویب قوانین خاص نظیر قانون «شروط غیرمنصفانه»، موجب پیدایش قواعد متنوعی در این زمینه شده است که مطالعه آن برای حقوقدانان و قانونگذار داخلی می تواند مفید باشد.