واکاوی تحلیلی بینامتنیت احادیث نبوی (ص) در اشعار ابوالعتاهیه

ابوالعتاهیه از شاعران پرآوازه و مشهور دوره عباسی است که اشعاری زیبایی در فنون مختلف ادبی سروده است. همو، در سرودن اشعار زاهدانه، شهرت و مهارت ویژه‏ای یافته است، تا جایی که او را پیشوا و پایه‏گذار شعر زهد در این دوره، لقب داده‏اند. صاحب‏نظران و ناقدان در مورد ریشه زهدیات این شاعر، دیدگاه های مختلفی ابراز داشته اند. برخی، زهدیات او را متاثر از اندیشه‏های مانوی و برخی دیگر او را وام‏دار فرهنگ یونانی و بودایی قلمداد نموده و بعضی دیگر نیز، او را متاثر از فرهنگ اسلامی و عقاید نبوی دانسته‏اند. این مقاله، با روش تحلیلی- توصیفی، بینامتنیت احادیث نبی مکرم اسلام (ص) در اشعار زاهدانه ابوالعتاهیه را به بوته نقد و تحلیل ادبی گذارده است. تاثیرپذیری شاعر از احادیث پیامبر اکرم (ص) ، ابعاد گسترده‏ای دارد: استفاده از واژگان احادیث، به کارگیری عبارات و اثرپذیری از مضامین و مفاهیم احادیث به گونه غیر مستقیم و پنهان، برخلاف شیوه های رایج در میان شاعران، از جمله آنهاست. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان می‏دهد که بهره‏گیری شاعر از احادیث نبوی، یکی از شاخصه‏های مهم و ارزشمند شعری اوست که فضایی عطرآگین را بر اشعارش پوشانده است و شمیم جانبخش آن مشام خوانندگان و شنوندگان را نواخته است. وام گیری از این احادیث،، اشعار او را به مجموعه‏ای از معارف پرارزش انسانی و تعالیم والای دینی تبدیل ساخته است. همو، با این شیوه ادبی، واژگانی تولیدی و جدید، عباراتی جذاب و روان و نیز مضامینی حکیمانه و نوظهور را احیاء، و به ادب عربی هدیه نموده است.