جستاری در تاریخ و ادوار فقه سیاسی شیعه

فقه سیاسی شیعه به دلیل محرومیت شیعیان از دست یابی به قدرت سیاسی در تاریخ اسلام، رشد چشمگیری در طول تاریخ نداشته است. با آنکه «فقه امامیه» در مقایسه با «فقه اهل سنت» رشدی فراوان داشته، ادوار مختلفی را پشت سر گذاشته و میراث ارزشمندی را بر جا نهاده است، اما «فقه سیاسی شیعه» چندان فرصت ظهور و بروز پیدا نکرده است. با این همه، اگر فقه سیاسی را «آگاهی از احکام شرعی رفتار سیاسی مکلف، اعم از حقیقی و حقوقی، بدانیم» می توان به تناسب «نوع تعامل شیعیان با حکومت»های مختلفی که با عنوان حکومت اسلامی تشکیل شده اند، برای فقه سیاسی شیعه ادوار مختلفی را تعریف کرد. این مقاله عهده دار معرفی «ادوار مختلف فقه سیاسی شیعه و چگونگی رفتار فقی هان و شیعیان با حکومت» و متقابلا «تعامل حکومت با تفکر شیعی» است. نگارنده از «دوران حاکمیت تشیع در عصر حکومت نبوی و علوی»، «دوران تقیه و انزوا و مدارا با حکومت ها در دوران طولانی حکومت امویان و عباسیان»، «دوران همکاری با سلاطین شیعه»، «دوران مشروط و محدودکردن قدرت سلاطین و نظارت بر عملکرد آنان»، و بالاخره «دوران حاکمیت فقه و فقی هان شیعه» به عنوان ادوار پنج گانه فقه سیاسی شیعه، و ویژگی های هر دوره و تمایز آنها با یکدیگر سخن گفته است