زمینه های فرهنگی و اجتماعی فرقه گرایی در صدر اسلام

برای تحلیل جریان های فرقه ای در طول تاریخ اسلام باید زمینه ها و موارد نخستین آن را فهمید تا خلا تاریخی بر پژوهش راه نبندد. هرچند غالب پژوهشگران شکل گیری رسمی و تمایز فرقه های اسلامی به ویژه از نوع سیاسی را از زمان قتل عثمان می دانند، ولی برای شناخت این مهم باید به زمینه های فکری و حوادث و جریان های تاریخی قبل از آن نیز توجه کرد؛ چراکه جست وجو درباره علت پیدایی هر حادثه سیاسی و شناخت چگونگی و خاستگاه هر تفکری، بدون آگاهی از سلسله حوادث و جریانات قبلی آن نتیجه روشنی نخواهد داشت. این نوشتار پس از گزارش و بررسی برخی از ویژگی های عصر پیامبر(ص)، به مطالعه ویژگی ها و اختلافات سیاسی و فکری در عصر صحابه و تابعان و چگونگی ظهور و بروز فرقه های اسلامی و محورهای کلامی مورد اختلاف آنها می پردازد. پس از آن تاثیر اختلافات و تحولات سیاسی را بر فرقه گرایی بررسی می کند و در پایان نیز فهرستی از مهم ترین محورهای فکری اختلاف فرقه ها ارائه می کند. شاید در پرتو چنین مباحثی ارتباط سلسله وارحوادث فرهنگی و فکری و نیز مشابهت کشمکش های فکری پیشینیان و معاصران آشکارتر شود.