ضمان قابض در عقد فاسد

احکام عقد فاسد در فقه از اهمیت بسیاری برخوردار است، زیرا این احکام در همه قراردادها به ویژه قراردادهای جدید کاربرد بسزایی دارد. از این رو در این نوشتار به بررسی یکی از مهمترین احکام عقد فاسد، یعنی مساله ضمان برای قابضی که عین را می گیرد پرداخته شده است تا بدانیم آیا قابض در عقد فاسد، در صورت تلف شدن عین، ضامن آن هست یا خیر؟ به نظر می رسد: قابض در عقد فاسد قطعا ضامن است و باید مثل یا قیمت آن را به مالک پرداخت کند، زیرا هر سه دلیلی که بر ضمان اقامه شده است، یعنی حدیث علی الید، روایات کنیز مسروقه و قاعده ما یضمن می توانند بر آن دلالت کنند. ما در این نوشتار، برای یافتن این پاسخ، ابتدا دو مبنای مهم در مساله عقد فاسد، یعنی معاطات بودن یا معاطات نبودن آن را مد نظر قرار داده و سپس به بررسی مساله ضمان قابض در عقد فاسد پرداخته ایم. آن گاه ادله ای را که در کلمات بزرگان برای اثبات یا نفی ضمان ذکر شده، مرور کرده، سپس نقدها و دیدگاه های خود را ذیل هر یک از آن ها ذکر کرده ایم.