برهمکنش تلقیح ریزوبیوم و سطوح نیتروژن بر برخی خصوصیات مورفوفیزیولوژیکی و عملکرد ارقام سویا (Glycine max L.) در شرایط آب و هوایی کرمانشاه

گیاه سویا [(Glycine max(L.) Merr.] توانایی تثبیت نیتروژن هوا از طریق باکتری های همزیست ریزوبیوم ژاپونیکوم (Rhizobium japonicum) را دارد. مقدار نیتروژن تثبیت شده اگرچه نیاز گیاه را برای تولید حداکثر عملکرد تامین نمی کند اما در شرایط مناسب ممکن است تا حدود 80 درصد کل نیتروژن مورد نیاز گیاه را تثبیت کند. استفاده از مکانیسم تثبیت زیستی نیتروژن باعث کاهش هزینه تولید، کاهش آلودگی های زیست- محیطی و حفظ ساختمان خاک خواهد شد. مقدار تثبیت نیتروژن در سویا به نحوه و شرایط تلقیح، نوع خاک، عکس العمل رقم و شرایط آب و هوایی منطقه بستگی دارد. با توجه به اهمیت سویا این مطالعه با هدف ارزیابی اثر تلقیح ریزوبیوم و سطوح مختلف کود نیتروژن بر برخی خصوصیات مرفوفیزیولوژیکی و عملکرد ارقام سویا انجام شد. این آزمایش به صورت کرت های دو بار خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه پژوهشی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه در سال 1388 اجرا گردید. فاکتور اصلی میزان کود نیتروژن (صفر، 50، 100، 150 و 200 کیلوگرم نیتروژن در هکتار) از منبع اوره، فاکتور فرعی رقم سویا (ویلیامز و هابیت) و فاکتور فرعی فرعی تلقیح باکتری ریزوبیوم ژاپونیکوم (تلقیح وعدم تلقیح) بودند. صفات حداکثر شاخص سطح برگ، ارتفاع بوته، عملکرد کوانتومی، شاخص کارایی فتوسنتز، دمای سایه انداز، هدایت روزنه ای و شاخص سبزینگی در مرحله اوایل گلدهی و عملکرد زیست توده، عملکرد دانه، شاخص برداشت، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، وزن هزار دانه، تعداد شاخه فرعی در بوته و درصد روغن دانه در مرحله رسیدگی بررسی شدند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که در مرحله اوایل گلدهی، شاخص سطح برگ برعکس هدایت روزنه ای با افزایش مصرف نیتروژن، زیاد شد ولی بیشترین کارایی فتوسنتز در مصرف 50 و 100 کیلوگرم نیتروژن بدست آمد. بیشترین عملکرد کوانتومی در شرایط تلقیح و مصرف 100 کیلوگرم در هکتار نیتروژن و در رقم ویلیامز بدست آمد. ارتفاع بوته در رقم هابیت برعکس رقم ویلیامز با افزایش مصرف نیتروژن از 100 کیلوگرم در هکتار افزایش داشت. در مرحله رسیدگی، اثر کود نیتروژن، ارقام سویا و تیمار تلقیح بذر بر صفات عملکرد زیست توده، عملکرد دانه، شاخص برداشت و وزن هزار دانه معنی دار بود. عکس العمل عملکرد زیست توده در دو رقم به مصرف نیتروژن و تلقیح متفاوت بود. بیشترین مقدار عملکرد زیست توده در رقم ویلیامز با مصرف 50 و در رقم هابیت در 150 و 200 کیلوگرم در هکتار نیتروژن، بدست آمد. تلقیح ریزوبیوم عملکرد دانه را در رقم ویلیامز به میزان 570 کیلوگرم در هکتار نسبت به شاهد افزایش داد. بیشترین عملکرد دانه به مقدار 5400 کیلوگرم در هکتار با مصرف 50 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن و تلقیح در رقم ویلیامز بدست آمد. در شرایط آب و هوایی شهرستان کرمانشاه هر دو رقم سویا (ویلیامز و هابیت) با مصرف کود نیتروژن به مقدار 50 تا 100 کیلوگرم در هکتار همراه با تلقیح باکتری بیشترین عملکرد داشتند. رقم ویلیامز دارای عملکرد بیشتری نسبت به هابیت بود.