جایگاه دفاع استفاده آزمایشی از اختراع در دعوای نقض حق اختراع: استثنایی مطلق یا مقید؟

یکی از دفاعیات متهم به نقض حق اختراع، استفاده آزمایشی از آن است. این استثنا در قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری سال 1386 نیز مورد پذیرش قرار گرفته است. اما این قانون نسبت به معیار تجویز این استثنا ساکت است. در رویه قضایی نیز تاکنون دعوایی مطرح نشده است تا بتوان رویکرد دادگاه های ایرانی را در این امر ملاحظه کرد. در مقابل، در برخی از نظام های حقوقی، از جمله دو نظام مورد بحث در این تحقیق (آلمان و امریکا)، تفکیک هدف و انگیزه از انجام آزمایش ها به دو دسته تجاری و غیرتجاری به عنوان ملاک تعیین عمل مجاز از نقض در نظر گرفته شده است. بدین ترتیب، علی القاعده باید آزمایش هایی که انگیزه غیرتجاری دارند، تجویز شوند و در مقابل، آزمایش هایی که با اهداف تجاری صورت می گیرند، نقض حق اختراع محسوب شوند. لیکن رویه قضایی این دو نظام حقوقی به سمت و سویی دیگر سوق یافته است. این تحقیق ضمن بررسی انواع این آزمایش ها، نشان می دهد که تفکیک مزبور همواره کارآمد نیست، به ویژه در مواردی که انگیزه آزمایش، غیرتجاری است، اما از اختراع در مقیاس انبوه استفاده می شود یا برعکس، هدف تجاری است، اما در تجویز استثنا، نفعی برای عموم وجود دارد، نمی توان صرفا به این معیار اکتفا کرد.