گونه شناسی شبستان محور مسجدهای تاریخی ایران با بهره وری از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)

هدف از این پژوهش، گونه شناسی مسجدهای تاریخی ایران بر مبنای شبستان آنهاست. بدین منظور با بررسی کالبد مسجدها، انواع شبستان تعریف و مسجدهای ایران بر این اساس دسته بندی شدند؛ سپس داده های گونه شناختی رقومی  و به صورت توصیفی تحلیل شدند. در گام بعدی، اطلاعات گونه شناختی با استفاده از GIS بررسی شده و نقشه های پراکندگی و تراکم و پهنه بندی گونه شناختی مسجدهای تاریخی ایران حاصل شد. اگر انواع کنار هم نشینی شبستان ها در کالبد مسجدها را در نظر بگیریم، مسجدهای ایران را می شود در ده گونه ی مختلف جای داد: ستون دار (59.13٪)؛ طنبی (14.5٪)؛ طنبی و ستون دار (6.02٪)؛ ستون دار و مرکب (5.7٪)؛ ستون دار و گنبدخانه (3.7٪)؛ طنبی و گنبدخانه (3.06٪)؛ مرکب (2.96٪)؛ گنبدخانه (2.85٪)؛ ستون دار و گنبدخانه و طنبی (1.6٪)؛ طنبی و مرکب (1.37٪). گونه هایی که در کالبد خود از شبستان مرکب یا شبستان گنبدخانه بهره برده اند، عمدتا در نواحی مرکزی ایران و، به تعدادی کمتر، در خراسان حضوری پررنگ دارند؛ حال آنکه در نواحی غربی و جنوبی و شمالی ایران، گونه ی غالب گونه مسجد ستون دار است. گونه مسجد طنبی هم در برخی شهرستان های جنوب شرق ایران غالب است و نیز در دیگر نواحی هم حضوری قابل توجه دارد. همچنین تنوع گونه بندی مسجدها، عمدتا مربوط شهرستان های مرکزی ایران است و در بیشتر شهرستان های ایران، تنوع گونه ها اندک است یا غالب بودن یک گونه (عمدتا ستون دار)، چشمگیرتر است.