مقایسه انرژی ورودی، خروجی و پتانسیل گرمایش جهانی مزرعه های گندم و جو دیم، مطالعه موردی: شهرستان آق قلا (استان گلستان)

در سال های اخیر مصرف انرژی در کشاورزی به شدت افزایش پیدا کرده و کشاورزی مدرن در زمینه ی انرژی، بسیار پرمصرف شده است. بیشتر انرژی مصرفی برای تولید محصول های کشاورزی بدلیل استفاده از نهاده هایی مانند: ماشین آلات، سوخت های فسیلی، کودهای شیمیایی و آفت کش ها است که استفاده نامناسب از این نهاده ها افزون بر پائین آوردن کارآیی مصرف انرژی در تولید، سبب ایجاد مشکل هایی برای سلامتی انسان و محیط زیست نیز می شود. در حال حاضر بدلیل بحران انرژی در جهان ضرورت مطالعه بیشتر در زمینه ی مصرف انرژی و یافتن راهکارهایی برای مصرف بهینه ی آن احساس می شود. این تحقیق به منظور شناخت و بررسی سیر انرژی و پتانسیل گرمایش جهانی در تولید گندم و جو در زمین های شمالی دشت گرگان و در محدوده شهرستان آق قلا انجام شد تا بتوان راهکارهای مناسب برای جلوگیری از اتلاف انرژی و کاهش اثرهای محیط زیستی منبع ها را شناسایی نمود. برای انجام این پژوهش اقدام به جمع آوری داده های مورد نیاز از منطقه مورد بررسی شد. بر همین اساس با مصاحبه با کشاورزان مختلف، برای گندم و جو به ترتیب 95 و 83 کشاورز انتخاب شدند که از طریق تکمیل پرسشنامه در محدوده شهرستان آق قلا به جمع آوری داده های موردنیاز ماشین آلات و نهاده های مصرفی شامل بذر، کود، سوخت و سم ها در دو محصول گندم و جو دیم اقدام شد. پس از این مرحله داده ها توسط نرم افزار اکسل در سه بخش مصرف سوخت، انرژی سوخت مصرفی و پتانسیل گرمایش جهانی ناشی از انتشار گازهای گلخانه ای بر مبنای معادل دی اکسیدکربن محاسبه گردید.  نتایج نشان داد که بیشترین انرژی ورودی مستقیم در مزرعه های گندم و جو دیم به ترتیب 8/38 و 8/46 درصد مربوط به مصرف سوخت می باشد. همچنین بیشترین انرژی ورودی غیرمستقیم با میزان 3/31 و 1/19 درصد به ترتیب برای مزرعه های گندم و جو دیم مربوط به کود نیتروژن به دست آمد. نسبت انرژی خروجی به ورودی در گندم و جو دیم به ترتیب 01/5 و 3/5 محاسبه شد. همچنین میزان پتانسیل گرمایش جهانی در مزرعه های گندم و جو دیم به ترتیب 5/943 و 1/739 معادل دی اکسیدکربن در هکتار به دست آمد. نتایج نشان داد که افزایش مصرف سوخت و کود سبب افزایش میزان انرژی ورودی در هر دو محصول و نیز افزایش تولید گازهای گلخانه ای خواهد شد. بنابراین استفاده از ماشین آلات و ادوات کارآمدتر که موجب کاهش مصرف سوخت می شود و نیز رعایت تناوب زراعی مناسب و استفاده از کودهای آلی می تواند سبب کاهش انرژی مصرفی، افزایش بازده انرژی و نیز کاهش پتانسیل گرمایش جهانی در مزرعه های گندم و جو دیم شود. نتایج نشان داد که سوخت مصرفی در هر دو محصول بیشترین سهم انرژی ورودی را دارد و پس از آن کود مصرفی بویژه کود نیتروژنی قرار داشت. بنابراین کاهش مصرف سوخت با استفاده از کمبینات و استفاده از سیستم های کشت حفاظتی (حداقل خاک ورزی) برای کاهش میزان انرژی ورودی توصیه می گردد. همچنین رعایت تناوب زراعی و تناوب با گیاهان پوششی که قادر به تثبیت نیتروژن هستند بعنوان یکی از راه کارهای کاهش مصرف کود توصیه می شود. پیشنهاد می گردد که با بهبود عملیات مدیریت، استفاده بهینه از کودها، کنترل آفت ها، عملکرد در واحد سطح را افزایش داده و با افزایش عملکرد، کارآیی انرژی یعنی نسبت انرژی تولیدی به مصرفی را بهبود بخشیم.