بررسی وضعیت تولید علم ایران در نمایه استنادی علوم پس از انقلاب اسلامی (1980-2016) و عملکرد آن در عرصه علم جهانی

هدف از این پژوهش بررسی وضعیت تولید علم ایران در حوزه علوم طی سال ها پس از انقلاب اسلامی و مقایسه آن با وضعیت تولید علم جهان، همچنین تعیین سهم ایران از تولید علم جهان در حوزه علوم و هر یک از رشته های زیرمجموعه آن (شاخه های 22گانه علوم) در کشور در همین مدت است. روش شناسی: این پژوهش از نوع کاربردی علم سنجی است. جامعه مورد پژوهش شامل کلیه تولیدات علمی نمایه شده ایران و جهان در نمایه استنادی علوم (SCI) در سال های 2016-1980 بوده است. تعداد کل تولیدات علمی ایران در حوزه علوم طی دوره مورد مطالعه 267626 مدرک و تعداد کل تولیدات علمی جهان در همین مدت به میزان 40297747 مدرک است که به شیوه سرشماری تمامی آنها مورد مطالعه قرار گرفتند.     نتایج بررسی شاخص  Yiکه به وضعیت شاخه های مختلف علوم در یک کشور می پردازد نشان داد که به ترتیب شاخه های شیمی (با 95. 16 درصد کل تولید علم ایران)، پزشکی بالینی (با 84. 14 درصد کل تولید علم ایران)، مهندسی (با 80. 12 درصد کل تولید علم ایران)، فیزیک (با 7. 8 درصد کل تولید علم ایران) و علوم مواد (با 20. 7 درصد کل تولید علم ایران) در بین شاخه های 22گانه عملکرد بهتری نسبت به دیگر شاخه ها داشته اند و این 5 شاخه بیشترین سهم را از تولید علم ایران به خود اختصاص داده اند. شاخص Xi که به بررسی وضعیت سهم یک کشور از تولید علم جهان در هر یک از شاخه های مختلف علوم می پردازد نیز نشان داد که به ترتیب شاخه ریاضیات (66. 0 درصد)، مهندسی (63. 0 درصد)، شیمی (57. 0 درصد) و علوم کشاورزی (53. 0 درصد) بالای 50. 0 درصد بوده و در سایر حوزه ها کمتر از 50. 0 درصد بوده است. نتایج شاخص فقر علمی (Sx) که برای محاسبه عملکرد نسبی کشورها با توجه به درصد جمعیت آن کشور از کل جمعیت جهان به کار می رود نشان داد که در سال های 1980-2009 وضعیت ایران در تک تک شاخه های موضوعی بیست و دوگانه زیر خط فقر علمی (زیر یک درصد) بوده است؛ اما از سال 2009 به بعد به بالای 1 درصد رسیده و درواقع بالای خط فقر علمی قرار گرفته است و حتی در برخی حوزه ها به بالای 2 درصد رسیده است. بررسی این شاخص در تمام حوزه ها در کشور از سال 1980 -2016 نیز نشان داد که این شاخص از 19. 1 درصد در سال 2009 به حدود 2 درصد (99. 1 درصد) در سال 2016 رسیده است. به نظر می رسد به دلیل ماهیت و مزایای اشتراک گذاری داده های پژوهشی در تولید علم و توجه جوامع علمی به این پدیده، در آینده ای نزدیک شاهد تمایل بیشتر پژوهشگران و جوامع علمی به اشتراک گذاری داده های پژوهشی در جهان و توجه بیشتر به الزامات فنی، فرهنگی و ساختاری مورد نیاز توسط ذی نفعان این حوزه باشیم.