بررسی تغییرات صفات عملکردی گیاه دارویی Eremostachys laevigata Bunge. در مراتع شمال غرب کشور

گیاه Eremostachys laevigata گونه ای دارویی و در معرض انقراض است که در ناحیه ایران و تورانی و به ویژه آذربایجان گسترش دارد. نمونه برداری از سایت های مرتعی در سه استان آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و اردبیل به منظور بررسی صفات مختلف مورفولوژیکی و بایومس صورت گرفت. برای این منظور 17 صفت کمی در هفت مکان پراکنش اندازه گیری و دسته بندی آن ها و نیز شناسایی مهم ترین صفات انجام شد. بر اساس نتایج تجزیه واریانس، مکان ها از لحاظ اکثر صفات 17 گانه با هم اختلاف معنی دار داشتند. مکان های مشکین شهر و اشنویه از لحاظ اکثر صفات دارای بیشترین مقدار معنی دار بودند و صفت شاخص سطح ویژه برگ بین سایت دارای تفاوت معنی داری نبود. نتایج تجزیه به مولفه های اصلی صفات نشان داد که سه مولفه اول در حدود 89 درصد واریانس داده ها را در بر می گیرند. در مولفه اول صفات وزن تر بخش هوایی، قطر یقه، قطر ساقه اصلی، ارتفاع گیاه، تعداد میان گره ساقه اصلی، طول سنبله، تعداد سنبلچه در سنبله اصلی، وزن برگ قاعده ای، وزن خشک بخش هوایی و وزن ریشه عمده ترین نقش را در تشکیل این مولفه داشته‏اند. در مولفه دوم صفت نسبت طول به عرض برگ دارای ضرایب بردار ویژه بیشتری بود. با حرکت از اشنویه و مشکین شهر به سمت سایت های دیگر و کاهش نسبی بارش سالانه بر میزان صفات شاخص سطح ویژه و نسبت طول به عرض برگ افزوده شده و از میزان تعداد زیادی از صفات کاسته خواهد شد. همچنین با حرکت از مکان های خوی، خواجه و مشکین شهر و افزایش دمای سالانه صفات نسبت طول به عرض برگ، وزن تر بخش هوایی و وزن ریشه کاهش یافته و در صورت حرکت بالعکس بر میزان صفات شاخص سطح ویژه، طول و عرض برگ قاعده ای افزوده می شود. برازش دندروگرام بیانگر تقسیم سایت ها بر اساس تشابه اقلیدوسی با میزان 87/5به چهار گروه مجزا می باشد. دسته اول خوی و خواجه، دسته دوم جزیره اسلامی، دسته سوم مشکین شهر و اشنویه و دسته چهارم اهر و کلیبر را شامل می شود. دندروگرام مربوط به گروه بندی صفات نیز با میزان تشابه اقلیدوسی 87/5صفات را به هشت خوشه مجزا تقسیم کرد. خوشه اول شامل وزن تر بخش هوایی، وزن ریشه، وزن خشک بخش هوایی، خوشه دوم شامل قطر یقه، قطر ساقه اصلی، ارتفاع گیاه، تعداد میان گره ساقه اصلی، تعداد سنبلچه در سنبله اصلی، خوشه سوم شامل طول سنبله، خوشه چهارم شامل تعداد شاخه گلدار فرعی، مساحت برگ قاعده ای و وزن برگ قاعده ای، خوشه پنجم شامل عرض برگ قاعده ای، خوشه ششم شامل طول برگ قاعده ای، دسته هفتم شامل قطر سنبله اصلی و سطح ویژه برگ و در نهایت خوشه هشتم شامل صفت نسبت طول به عرض برگ است.