ارزیابی اثر طرح تفصیلی اجرایی حوزه آبخیز دختر برجی، شهرستان اندیمشک با تاکید بر تجربه موفق بندهای بتنی غلتکی برای اولین بار در آبخیزداری ایران

پژوهش حاضر با هدف تحلیل ارزیابی اثر طرح تفصیلی اجرایی حوزه آبخیز دختر برجی واقع در بالادست سد بزرگ مخزنی کرخه انجام شده است. بدین منظور نتایج محاسبه متغیرهای محیطی مطالعه شده در شرایط قبل از اجرای طرح شامل متغیرهای فیزیوگرافی، هواشناسی، هیدرولوژی، زمین شناسی، آب زیرزمینی، خاک شناسی، پوشش گیاهی، اقتصادی- اجتماعی و فرسایش و رسوب مد نظر قرار گرفته و با مقایسه نتایج محاسبه متغیرهای محیطی در شرایط بعد از اجرای طرح، به ارزیابی اثرات بر متغیرهای محیطی دو واحد کاری مورد مطالعه پرداخته شد. طبق برآوردهای اولیه، فرسایش منطقه بین 17 تا 21 تن بر هکتار برآورد شده است. وجود سازند فرسایش پذیر لهبری و رسوبات کواترنری در گستره وسیعی از حوضه مورد مطالعه درصد بالائی از خاک فرسایش یافته را وارد مخزن سد کرخه نموده و از حجم مفید سد می کاهد. لذا این شرایط مدیران حوزه آبخیز دختر برجی را ملزم به اجرای عملیات منطبق با شرایط طبیعی منطقه نموده است. عملیات اجرا شده در حوزه آبخیز دختر برجی شامل عملیات بیولوژیک از نوع نهال کاری، بذر پاشی و کپه کاری و نیز احداث چکدم از نوع کیسه ای، کیسه ای گابیونی، خشکه چین، گابیونی و بتن غلتکی بوده است. طبق بررسی های میدانی و ارزیابی میزان موفقیت عملیات انجام شده، در حالت کلی 80 درصد گونه های کشت شده استقرار پیدا کرده اند و 20 درصد از این نهال ها به دلیل عدم رعایت اصول فنی کاشت، استفاده نکردن از گونه های مرغوب، عدم ایجاد پشته در شیب های بالا، وجود آفات و آبیاری نامناسب استقرار پیدا نکرده اند. مطالعه مقایسه ای عملکرد چکدم ها در مهار رسوب با بند های بتن غلتکی نشان داد که بند های مذکور نسبت به چکدم ها به مراتب موفق عمل نموده و توانسته است در مهار رسوب نقش مهمی ایفا نماید.