ارزش بلاغی قصر در قصاید سنایی غزنوی

این پژوهش به بررسی ارزش های بلاغی قصاید سنایی از دیدگاه علم معانی می پردازد تا جنبه ای مهم از ارزش های ادبی آن را روشن کند. یکی از مباحث مهم علم معانی، مبحث قصر یا حصر است که بلاغت کلام را به ویژه در بحث قصر اضافی و ادعایی تبیین می کند. در این جستار بر اساس قواعد مدون علم معانی، موضوع قصر و حصر در اشعار سنایی، ازجمله انواع آن، از چند زاویه بررسی و پس از سنجش آنها بر پایه قواعد و مباحث مطرح در علم معانی، بسامدهای مربوط و عوامل اثرگذاری و بلاغت ابیات مربوط در قصاید او از دیدگاه مورد بررسی تبیین می گردد. سنایی از انواع قصر و حصر صفت بر موصوف، موصوف بر صفت، افراد، قلب، تعیین، حقیقی، و اضافی یا ادعایی و با روش های گوناگون ایجاد مفهوم حصر، هم با استفاده از ادات قصر و هم بدون آن به طور موثر استفاده کرده است. بسامد استفاده از ادات قصر در قصاید وی شامل بیش از 110 مورد و بسامد شیوه های دیگر درحدود 45 مورد است. هم چنین سنایی قصر صفت بر موصوف را حدودا در 120 بیت و قصر موصوف بر صفت را در 25 بیت به کارگرفته است. ازجمله مقاصد قصر و حصر در قصاید مورد بحث همان است که برای انواع قصر و حصر به اعتبار اعتقاد مخاطب در متن مقاله ذکر شده است. هم چنین به مواردی همچون مبالغه در وصف یا مدح و منقبت، ترغیب و شوق انگیزی، نفی غیر موصوف، مفاخره، منحصر کردن طریق یا وسیله رسیدن به هدف (رستگاری، کمال، عزت، و...) در یک طریق یا وسیله خاص، تحقیر غیر موصوف، هشدار، ایجاد نفرت نسبت به چیزی، تعریض و کنایه به غیر موصوف، و امثال آن می توان اشاره کرد.