اثر تنش گرمای آخر فصل بر برخی صفات زراعی، فیزیولوژیک و عملکرد روغن ارقام گلرنگ (Carthamus tinctorius L.) در شرایط آب و هوایی اهواز

تنش گرما یکی از تنش های غیرزیستی مهم در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری است که به شدت، رشد و عملکرد گیاهان زراعی را کاهش می دهد. به منظور بررسی واکنش رشدی و عملکردی ارقام گلرنگ زراعی به تنش گرمای آخر فصل، پژوهشی به صورت کرت های یک بار خردشده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 97- 1396 در مزرعه آزمایشی دانشگاه شهید چمران اهواز، اجرا شد. تنش گرما به صورت تاخیر در تاریخ کاشت و هم زمانی مراحل رشد زایشی با تنش گرمای آخر فصل در نظر گرفته شد. کرت های اصلی این آزمایش شامل سه تاریخ کاشت 20 آذر، 10 دی و 30 دی (به ترتیب تاریخ کاشت به هنگام، تاخیری و دیرهنگام) و کرت های فرعی شامل چهار رقم گلرنگ زراعی (گلدشت، پرنیان، صفه و فرامان) بود. تنش گرما سبب کاهش معنی دار عملکرد زیست توده، عملکرد دانه و فعالیت آنزیمی کاتالاز و افزایش شاخص برداشت، غلظت کلروفیل کل برگ و فعالیت آنزیم پراکسیداز شد، اگرچه واکنش ارقام متفاوت بود. بیشترین میزان عملکرد دانه و زیست توده مربوط به رقم فرامان در شرایط شاهد به ترتیب با میانگین 4151 و 23352 کیلوگرم در هکتار بود. وقوع تنش گرمای آخر فصل منجر به کاهش معنی دار عملکرد دانه ارقام صفه، پرنیان، فرامان و گلدشت به ترتیب به میزان 53، 44، 60 و 47 درصد در تاریخ کاشت 30 دی نسبت به تاریخ کاشت 20 آذر شد که این میزان به ترتیب برابر با 1/32، 1/1، 1/5 و 1/17 درصد به ازای هر روز تاخیر در تاریخ کاشت بود. براساس شاخص حساسیت به تنش (SSI)، ارقام پرنیان و گلدشت با مقادیر 0/85 و 0/92 از تحمل بالایی برخوردار بودند؛ در حالی که ارقام فرامان و صفه با شاخص 1/16 و 1/03 حساسیت زیادی نسبت به تنش داشتند. به طور کلی نتایج این پژوهش نشان داد که در صورت تاخیر در تاریخ کاشت، توصیه می شود که از رقم گلدشت استفاده شود، چرا که عملکرد دانه و روغن آن نسبت به سایر ارقام برتری قابل توجهی در تاریخ های مختلف کاشت داشت.