مروری بر مطالعات بار بیماری های منتسب به عوامل خطر محیطی در ایران: دستاوردها، محدودیت ها و برنامه های آینده

مطالعات بار بیماری های محیطی از مهمترین نیازهای ضروری برای تعیین وضعیت موجود، افزایش اثربخشی سیاستگذاری ها و برنامه های بهداشتی و اولویت بندی مداخلات بهسازی محیط بشمار می روند. در این مقاله مروری وضعیت بار بیماری های محیطی در ایران براساس نتایج آخرین مطالعه جهانی بار بیماری ها  (Global Burden of Disease (GBD))، سایر مطالعات جهانی و پژوهش های ملی در کشور مورد ارزیابی قرار گرفت. در این مطالعه پژوهش های انجام شده بر روی بار بیماری های محیطی در ایران با جستجو در پایگاه های علمی بین المللی و ملی مشخص شدند و مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.  مرور مطالعات بار بیماری های محیطی نشان داد که براساس نتایج مطالعه GBD سهم عوامل خطر محیطی در کل بار بیماری ها در کشور در سال 2017 بر حسب شاخص تعداد سال های از دست رفته به واسطه مرگ یا ناتوانی  (Disability-adjusted life years (DALYs)) و تعداد موارد مرگ به ترتیب حدود 8 و 13 درصد بوده است. بر طبق نتایج مطالعه GBD، سهم عوامل خطر در DALY منتسب به عوامل محیطی در کشور در سال 2017 (در مجموع 329,648,1) به صورت زیر بود: PM2.5 هوای آزاد 45/0 درصد، عوامل خطر شغلی 25/1 درصد، مواجهه با سرب 19/4درصد، آب آشامیدنی ناسالم 5/0 درصد، ازن تروپوسفری 1/7 درصد، عدم دسترسی به تسهیلات شستشوی دست 1/5 درصد، دفع غیربهداشتی فاضلاب 1/4درصد، رادن هوای داخل ساختمان 0/6 درصد و آلودگی هوای داخل بواسطه مصرف سوخت جامد 0/3 درصد. کل نرخ DALY و نرخ مرگ منتسب به پرتوهای فرابنفش خورشیدی در ایران در سال 2000 به ترتیب 46/2 و 0/7 برآورد گردیده است. شاخص DALY و نرخ DALY منتسب به غلظت بالای فلوراید در آب آشامیدنی ناشی از ایجاد فلوروزیس دندانی در کشور در سال 2017 به ترتیب 3443 و 4/31 به دست آمد. ارزیابی تاثیر فلورایدزنی آب آشامیدنی به عنوان یک عامل محافظت کننده محیطی نشان داد که این اقدام از طریق پیشگیری از پوسیدگی دندان می تواند شاخص DALY و نرخ DALY در کشور را به ترتیب 971,14 و 18/73 کاهش دهد. طی سال های 2017-2005، نرخ DALY (به ازای هر 100 هزار نفر) منتسب به عوامل PM2.5 هوای آزاد، ازن تروپوسفری، رادن هوای داخل و عوامل خطر شغلی رو به افزایش بوده که این نتیجه اهمیت اقدامات پیشگیرانه و کنترل آنها را افزایش می دهد.  تفاوت چشمگیری در میزان بار بیماری های منتسب به یک عامل خطر در مطالعات جهانی مختلف و همچنین میان مطالعات جهانی و ملی وجود داشت. با توجه به بکارگیری داده های با جزئیات بیشتر و کامل تر و انجام ارزیابی های فروملی، نتایج مطالعات ملی بار بیماری های منتسب به عوامل خطر محیطی معتبرتر و کاربردی تر بوده، لذا تقویت و تداوم این مطالعات در سطوح ملی و فروملی با توجه به اولویت ها، نیازها، روندهای زمانی مکانی و با استفاده از داده ها و اطلاعات معتبر داخلی ضروری است و اکیدا توصیه می گردد.