برآورد احتمال وقوع عوامل اقلیمی موثر در زراعت دیم گندم و جو پاییزه در اراضی کشاورزی شهرستان های آق قلا، گنبدکاوس و کلاله با استفاده از تحلیل های مکانی GIS

پتانسیل اقلیمی اراضی برای تولیدات زراعی عمدتا تحت تاثیر مقدار، توزیع بارش و نیاز آبی گیاهان می-باشد. ارزیابی متغیرهای محیطی و هم چنین پیش بینی پدیده های اقلیمی می تواند به تعیین مناطق مستعد کشاورزی دیم کمک کند. در دیم زارهای بین عملکرد دانه و رطوبت موجود در خاک همبستگی معنی داری وجود دارد، به طوری که کاهش رطوبت تقریبا کلیه ی فرآیندهای فنولوژیکی از جمله دانه بندی را تحت تاثیر قرار می دهد که در نهایت سبب کاهش عملکرد اقتصادی خواهد شد. به منظور برآورد احتمال وقوع عوامل اقلیمی در اراضی کشاورزی شهرستان های آق قلا، گنبد کاوس و کلاله (استان گلستان)، از برنامه تجزیه و تحلیل توزیع های آماری در نرم افزار Smadaو تحلیل های مکانی سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)استفاده شد.

این پژوهش در محدوده اراضی کشاورزی شهرستان های آق قلا، کلاله و گنبدکاوس در استان گلستان در سال 1394 اجرا شد. متغیرهای محیطی مورد بررسی، شامل بارش های سالانه، پاییزه، بهاره و اردیبهشت ماه و دمای های مطلوب جوانه زنی، سبنله دهی و پر شدن دانه بودند. در این تحقیق با استفاده از برنامه Distrib 2.0 از نرم افزار Smada بهترین تابع برازش یافته بر آمار موجود تعیین شد و در نهایت احتمال وقوع 95 درصد هر یک از متغیرهای اقلیمی طی دوره برگشت 25 سال پیش بینی و محاسبه گردید. سپس نقشه ی احتمال توزیع مکانی هر یک از متغیرهای اقلیمی، با استفاده از روش های متعدد زمین آماری و درون یابی در محیط GIS تهیه و طبقه بندی گردید. معیارهای ارزیابی در این پژوهش، میانگین مطلق خطا (MAE)، میانگین انحراف خطا (MBE) و خطای برآورد ((RMSE، با استفاده از روش ارزیابی متقابل بود.

نتایج نشان داد که در بیشتر مناطق مورد مطالعه هیچ محدودیتی از نظر بارش و توزیع مناسب آن به خصوص بارش های بهاره و اردیبهشت ماه و هم چنین دماها در طی مراحل حساس دوره رشد گندم و جو (مراحل جوانه زنی، سنبله دهی و پرشدن دانه) وجود نخواهد داشت، اما از نظر بارش پاییزه، بخش هایی از مناطق مورد مطالعه در یک دوره بازگشت 25 ساله در سطح اطمینان 95 درصد، با محدودیت روبه رو خواهند شد.

علی رغم تامین شدن نیاز رطوبتی گندم و جو دیم در فصل پاییز در بخش وسیعی از منطقه ی مورد مطالعه، محدودیت هایی در اراضی شمالی و شمال شرقی شهرستان گنبدکاوس وجود دارد. این پهنه که 40/7 درصد از مساحت کل منطقه را به خود اختصاص می دهد، با بارش حدود 80-76/68 میلی متر از نظر توصیف قابلیت در طبقه نیمه مستعد (S3) قرار می گیرد. نتایج این تحقیق می تواند جهت استفاده در برنامه ریزی های کشاورزی و مدیریت آینده اراضی دیم استان گلستان مفید واقع شود.