رویکردی هم‎زمانی به وجوه معنایی- ترجمه ای «رب» در قرآن بر مبنای باهم آیی واژگانی

ساختار باهم آیی ها یا همایندهای واژگانی در تعیین معانی دقیق واژه های قرآنی نقش اساسی ایفا می کند. گاهی در مورد معناشناختی ریشه ای، تاریخی و کاربرد واژه «رب» و معانی و دلالت های آن اتفاق آراء نبوده یا در تعیین این دلالت ها در قرآن کریم و ترجمه آن، تنها به برخی از جنبه های کاربردی این واژه در همان ابتدای پیدایش استناد می شود. در ترجمه های مکارم شیرازی، فولادوند و صفوی گاهی واژه «رب» به عنوان معادل کلماتی مانند: صاحب، آقا، پروردگار، پادشاه و غیره به کار رفته است که این امر سبب شده دلالت و ترجمه آن نیز در برخی آیات به غیر خدا اطلاق شود. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی کوشیده تا با توجه به اصل باهم آیی واژگان، دلالت های واژه «رب» را در برهه زمانی نزول قرآن، متن و ترجمه آن بررسی کند. نتیجه پژوهش نشان می دهد صورت اسمی واژه «رب» در همه سوره ها به جز آیات 41، 42 و 50 سوره یوسف درباره خداوند متعال استعمال شده که اطلاق آن به غیر خدا در ترجمه آیاتی مانند آیه 23 سوره یوسف صحیح نیست. اما برخی مشتقات اسمی و فعلی این واژه گاهی دلالت های دیگری داشته که برگرفته از معنی وضعی و لغوی آن بوده است. این واژه پس از وضع اولیه، به «پروردگار» یعنی نظارت دقیق و تربیت همه جانبه دلالت پیدا کرده که همین دلالت در ترجمه ها نیز بیشترین کاربرد را داشته است.