مبانی، ملاک ها و راهکارهای «تعالی معنوی» بر اساس قرآن کریم

تعالی معنوی از اساسی ترین مباحث مطرح شده در حوزه علوم اسلامی است و آیات و روایات متعددی در این مورد وجود دارد. این تحقیق، به دنبال آشکارسازی مبانی، ملاک ها و راهکارهای «تعالی معنوی» بر اساس آموزه های قرآنی، و تبیین چیستی و چگونگی رخداد آن است. در این راستا، با استفاده از مستندات نقلی، بر ذومراتب بودن سه آیه عظیم الهی: انسان، قرآن و جهان استدلال شده و نیز به تناظر آیات آفاقی و انفسی اشاره شده است و بر اساس مبانی مذکور، تعریفی از «تعالی معنوی» ارائه گردیده است.

مقاله حاضر به روش تحلیل محتوا و با رویکرد کیفی، آیات قرآن کریم را موردبررسی قرار داده است. به منظور احصای آموزه های قرآنی و روایی تعالی معنوی و تفسیر داده های تحقیق، از روش تحلیل مضمون استفاده شده است. در بررسی ادبیات تحقیق، قرآن کریم، کتاب های تفسیری شیعه و اهل سنت، منابع روایی و مقاله های مرتبط، مطالعه شده است. نرم افزارهای قرآنی و حدیثی برای احصای مقوله ها و نرم افزار مکس کیو.دی. ای برای کدگذاری و تجزیه وتحلیل داده ها مورداستفاده قرار گرفته است. یافته ها و نتیجه گیری بر اساس یافته های این تحقیق، تعالی معنوی به معنای حرکت صعودی و ارتقای درجه وجودی و حرکت از سطح وجودی ضعیف تر به سوی «بودن» در سطح وجودی قوی تر است. تعالی معنوی، حرکتی وجودی و صیرورتی به سوی مبدا هستی (شدیدترین مرتبه وجود) در مراتب نفس انسان و مراتب عالم هستی است که البته با «رشد» و توسعه و بسط وجودی سالک همراه می شود و ملازم با «توبه» و عروج انسان به مراتب والای آیات انفسی و آفاقی و «بهشتی شدن» است. «علم و بصیرت»، «ایمان و تقوی» و «آراستگی به ویژگی های بهشتیان» ملاک های قرآنی برای تعالی معنوی هستند و «خودشناسی و خداشناسی»، «عبادت خدا»، «طهارت» و «جهاد و مجاهده» ازجمله راهکارهای «تعالی معنوی» هستند.