تجزیه ی عنصری سکه های پیروز ساسانی به روش پیکسی (PIXE)، مطالعه ی موردی: سکه های گنجینه ی پیروزگت کشف شده از روستای تیس چابهار

دوره ی حکومت پیروز ساسانی را باید یکی از پرتنش ترین دوره های تاریخ دانست؛ خشک سالی، جنگ های پی درپی و طولانی، تصرف ایران از دو جناح مختلف، و درنهایت خراج گذاری ایرانیان به هپتالیان را باید عوامل این تنش های سیاسی-اقتصادی دانست. به طورکلی سکه های پیروز ساسانی در چهار گونه ی مختلف در چهار بازه ی متفاوت زمانی از حکومت وی، در ضرابخانه های مختلف به ضرب رسیده اند؛ بنابراین، تجزیه ی عنصری فلزات این سکه ها اطلاعات با ارزشی در مورد شرایط اقتصادی-سیاسی، نوع معادن و طریقه ی آماده سازی سکه را در اختیار قرار می دهد. در پژوهش حاضر، جهت تجزیه ی عنصری این سکه ها از روش آزمایش غیرمخرب پیکسی استفاده شده است. پرسش های پژوهش عبارتنداز: حال قدرت اقتصادی ایران در چهار بازه ی زمانی حکومت پیروز ساسانی با شاخصه ی عیار سکه ها چگونه است؟ با توجه به تجزیه عنصری این سکه ها، می توان نوع معادن، نحوه ی استحصال فلز از سنگ معدن، و عیارکردن سکه ها را مشخص نمود و شرحی از آن ارائه داد؟داده های این مقاله را 41 سکه ی غیرتکراری از 183 سکه ی گنجینه ی پیروزگت که در سال 1380 در تیس چابهار کشف شده را تشکیل می دهد. اما برخلاف این تصور که عیار سکه ها به علت تنش های سیاسی این دوره، باید پایین می آمد؛ چنین نشده و با آزمایش پیکسی ثابت گردید که عیار این سکه ها به طور میانگین همیشه بالاتر از 96 درصد بوده است. مقدار طلای موجود در این سکه ها همواره به طور میانگین 1 درصد بوده است و چون این مقدار میان 0.2 تا 1.5 درصد بوده، نشانگر استفاده از معادن سروسایت در آن دوره است که وجود سرب در برخی از سکه ها نیز این نظر را تایید می کند؛ فقط یک سکه (120,GOM) مقدار پایینی از طلا به اندازه ی 0.15 درصد داشته است که می تواند علتی بر استفاده از معادن گالنا در بازه ی چهارم حکومت پیروز باشد. اما مقدار پایین مس، به علت آلیاژ نشدن در این سکه ها و همچنین وجود مقدار سرب و تنوع عنصری، به خصوص در دوره ی دوم و سوم، می تواند نشانگر تعجیل در ضرب سکه ها و عدم دقت کافی در استحصال نقره باشد.