در جستجوی چارچوب یکپارچه ادراک فضا در مطالعات تعاملی انسان و محیط

فرآیند ادراک و شناخت محیطی، زمینه ساز رفتار در فضا بوده و تجربه مکان را برای انسان هموار می سازد؛ در نتیجه یکی از مهم ترین و ضروری ترین ابعادی است که در طراحی محیط باید به آن دقت شود. مروری توصیفی بر مطالعات انجام شده در حوزه شهرسازی نشان می دهد که تاکنون بررسی های انجام شده بیشتر ادراک فضا را بر پایه تصاویر ذهنی مورد سنجش قرار داده اند و در ادامه از نظریه چیدمان فضا نیز کمک گرفته شده است. پژوهش حاضر به دنبال آن است که با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی مطالعات انجام شده در این حوزه را مورد ارزیابی قرارداده و به کمک حوزه های مطالعاتی مکمل، به چارچوبی جامع برای برداشت ادراک محیط دست یابد. نتایج نشان می دهد که از یک سو علی رغم آن که جنبه احساسی و عاطفی محیط بخشی از فرآیند ادراک بوده که درحوزه زیبایی شناسی به آن پرداخته می شود؛ اما در حوزه ادراک فضایی مورد سنجش قرار نمی گیرد. از سوی دیگر انگیزش ها، تجربه و آشنایی با محیط اگرچه یک ویژگی فردی است، اما از ویژگی های محیط قابل برداشت و ارزیابی است. بنابراین جنبه عاطفی و انگیزشی محیط را می توان به عنوان حوزه سوم به پژوهش های ادراک فضایی افزود و از نظریه های ترجیحات محیطی که شاخصی برای قضاوت های احساسی- انگیزشی محیط است، استفاده کرده تا به چارچوبی یکپارچه جهت سنجش ادراک فضایی در حوزه مطالعات شهری دست یافت. مقایسه چارچوب پیشنهادی با مطالعات و پژوهش های پیشین بر اساس شاخص های مورد تمرکز و به کمک ماتریس ارزیابی نشان می دهد که این چارچوب با دربرگیری سه دسته 1- ویژگی های شناختی مجزا، 2- ویژگی های رابطه ای فضا، 3- ویژگی های احساسی، نگاهی یکپارچه به تمامی ویژگی های محیطی در کنار ویژگی های فردی دارد که می تواند درک جامع تری از تاثیر محیط شهری بر استفاده کنندگان، در مطالعات شهری ایجاد نماید.