تعیین زمان کاشت، پتانسیل عملکرد دانه، شکاف عملکرد و تجزیه خطر تولید گندم در مناطق دیم خوزستان

استان خوزستان دارای سطح قابل توجهی گندم دیم است که به علت ناپایداری شرایط آب و هوایی و مدیریت نامطلوب میانگین عملکرد دانه آن کمتر از یک تن در هکتار است. به منظور پهنه بندی دیم زارهای استان خوزستان بر اساس زمان کاشت، پتانسیل عملکرد و شکاف عملکرد و تحلیل خطر تولید از مدل های AquaCrop و CERES-Wheat استفاده شد. داده های آب و هوایی شهرستان های دیم خیز بعد از داده گواری همراه با بافت خاک غالب هر منطقه، به مدل معرفی تا زمان کاشت و پتانسیل عملکرد دانه را برای هر منطقه شبیه سازی نماید. عملکردهای شبیه سازی شده برای مناطق توسط نرم افزار RAINBOW مورد آنالیز خطر قرار گرفتند. سپس همه نتایج به محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)، منتقل و پهنه بندی انجام شد. نتایج نشان داد که آغاز کاشت در مناطق دیم خیز مرکزی (شوشتر) و شمالی شرقی (ایذه) معمولا زودتر از مناطق شمالی (دزفول) و جنوب شرقی (بهبهان) شروع می شود و یک تفاوت 15 روزه (اواخر آبان تا 15 آذر) بین آغاز کاشت گندم دیم در مناطق مختلف استان خوزستان وجود دارد. طول دوره رشد از مناطق مرکزی به سمت مناطق شمالی، شمال شرقی و جنوب شرقی افزایش می یابد. بیشترین طول دوره رشد گندم 164 روز (2190 درجه روز رشد) مربوط به ایذه در شمال شرقی استان و کمترین طول دوره رشد گندم 124 روز (1860 درجه روز رشد) مربوط به شهرستان شوشتر در مرکز استان است. نتایج نشان داد که میانگین پتانسیل عملکرد دانه از 2/4 تن در هکتار (ایذه) تا 7/1 تن در هکتار (شوشتر) متغیر بود. پتانسیل عملکرد دانه مناطق از جنوب به سمت شمال، شمال شرق و جنوب شرق دارای روند افزایشی بود و پتانسیل عملکرد دانه هر یک از پهنه ها در سال های مختلف نیز متفاوت بود. نتایج تجزیه خطر نشان داد که خطر تولید در پهنه های مختلف متفاوت بود و پهنه های با پتانسیل عملکرد دانه بالا دارای خطر تولید کمتر بودند. نتایج تجزیه شکاف عملکرد نیز نشان داد که شکاف عملکرد در پهنه های مختلف از 88 درصد (ایذه و بهبهان) تا 66 درصد (شوشتر و دزفول) متغیر بود. به طورکلی، تاریخ کاشت مناسب گندم دیم در خوزستان در دامنه تاریخ کاشت مناسب گندم آبی 20 آبان لغایت 25 آذر قرار می گیرد، اگرچه زمان کاشت گندم دیم در مقایسه با گندم آبی با 10 روز تاخیر آغاز می شود. پهنه های دارای پتانسیل عملکرد دانه بیشتر دارای شکاف عملکرد بیشتری نیز هستند. برای کمی سازی سهم هر یک از عوامل موثر در ایجاد شکاف عملکرد و به کارگیری راهکارهای مناسب مدیریت مزرعه برای کاهش شکاف عملکرد دانه پژوهش های تکمیلی برای ارزیابی مدل در شبیه سازی اثر آب، عناصر غذایی و علف های هرز ضرورت دارد.