اثرات کاربری زمین بر فرایندهای فرسایش بارانی در یک خاک مارنی تحت باران شبیه سازی شده در غرب زنجان

فرسایش بارانی نخستین شکل فرسایش آبی در طبیعت است که تحت تاثیر عوامل مختلف از جمله بارندگی پیشین و کاربری زمین قرار می گیرد. این مطالعه به منظور بررسی اثر بارندگی پیشین بر فرایندهای فرسایش بارانی در دو نوع کاربری زمین در خاک مارنی تحت باران شبیه سازی شده انجام گرفت. برای این منظور از خاکدانه های با قطر شش تا هشت میلی متری از دو نوع خاک مارنی (مرتع و تبدیل شده به کشاورزی) از عرصه های مارنی غرب زنجان نمونه برداری تصادفی شد. خاکدانه ها در 48 جعبه پلاستیکی به ابعاد 40×30 سانتی متر برای بررسی اثر هشت سطح تداوم باران در سه تکرار آماده سازی شدند. برای اعمال باران ها، از بارانی با شدت 40 میلی متر بر ساعت به کمک شبیه ساز باران با تداوم های صفر، 7، 14، 21، 28، 35، 42 و 49 دقیقه استفاده شد. باران های اعمال شده باعث ایجاد هشت سطح رطوبتی شامل 6/00، 9/30، 12/60، 15/89، 19/19، 22/49، 25/79 و 29/08 درصد در خاک شدند. به منظور بررسی میزان پاشمان از بارانی با شدت ثابت 40 میلی متر بر ساعت به مدت 15 دقیقه در همه تیمارها استفاده شد. براساس نتایج، میزان تخریب خاکدانه ها در خاک مرتع، تحت تاثیر بارندگی های پیشین قرار نگرفت، درحالی که در خاک کشاورزی باران های پیشین اثری معنی دار بر میزان تخریب خاکدانه ها داشت (05/0>P). پاشمان ذرات پس از باران دوم در هر دو خاک مرتع و کشاورزی تحت تاثیر بارندگی پیشین قرار گرفت (0/05>P). مقدار تخریب خاکدانه و فرسایش پاشمانی در خاک کشاورزی به ترتیب 1/41 و 1/31 برابر بیشتر از مقادیر آنها در خاک مرتع بود و این تفاوت از نظر آماری معنی دار بود. این موضوع را می توان به ناپایداری خاکدانه ها در خاک کشاورزی مرتبط دانست که حساسیت خاک را به فرایندهای فرسایش بارانی افزایش داد. به طور کلی این پژوهش نشان داد که تغییر کاربری زمین در خاک های مارنی منجر به افزایش حساسیت آنها به فرایندهای فرسایش بارانی می شود. شدت فرسایش خاک در هر رخداد باران، به مقدار بارندگی پیشین نیز بستگی دارد. افزایش تخریب خاکدانه و محتوای رطوبت خاک در اثر باران پیشین، بر شدت فرسایش پاشمانی در خاک مارنی اثر می گذارد.