شیوه های نظارت و اعمال آنها در نظام مردم سالار اسلامی از منظر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

نظام جمهوری اسلامی ایران، یک نظام مردم سالار دینی است که مشروعیت حاکمیت آن به اراده الهی است. ماهیت این نظام اقتضا می کند که قانون اساسی آن متاثر از پایه های حکومت اسلامی باشد و قانون گذاری آن که بیانگر ضابطه های مدیریت اجتماعی است بر مدار قرآن و سنت جریان یابد و افراد صالح عهده دار حکومت و اداره کشور شوند؛ به صورتی که احکام اسلامی در همه امور جامعه و رفتار متقابل مردم و دولت اجرا گردد. حال به منظور رعایت احکام شریعت اسلامی و تحقق آن در چارچوب حاکمیت الهی، نظارت در جامعه از ماهیت ویژه ای برخوردار است، چراکه نظارت در صورتی که کارشناسانه و همه جانبه باشد نه تنها حسن اجرای قوانین و مقررات را تضمین می کند؛ بلکه نقاط قوت و ضعف آن ها را آشکار کرده و در جهت تصحیح و بهبود آن ارائه طریق می نماید. بر اساس این ضرورت، در این پژوهش سعی شده با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با مراجعه به منابع کتابخانه ای و اسناد موجود و بر اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که الهام گرفته از اسلام است، به بررسی شیوه های نظارت و اعمال آن در نظام مردم سالاری دینی ایران بپردازیم. یافته های پژوهش نشان می دهد که شیوه های نظارت در قانون اساسی به سه شکل (مردم- رهبری- دولت) و به صورت های مختلف یعنی نظارت مردم شامل (مردم بر مردم/ مردم بر دولت/ مردم بر رهبری) و نظارت رهبری شامل (رهبری بر قوای سه گانه/ رهبری بر نیروهای مسلح/ رهبری بر نهادها و سازمان های خاص حکومتی) و نظارت دولت بر دولت شامل (نظارت قوای سه گانه بر همدیگر) انجام می گیرد. ضمنا این شیوه ها به چهار نوع اعمال نظارت می کنند که عبارتند از: نظارت استطلاعی- نظارت استصوابی- نظارت استرجاعی و نظارت انضباطی.