تفسیر عرفانی «کمال الإخلاص له نفی الصفات عنه» در خطبه اول نهج البلاغه

خطبه اول نهج البلاغه با تعابیری در شناخت خداوند و صفاتش آغاز می گردد. در این کلام علی† کمال اخلاص را نفی صفات از خداوند می داند، این در حالی است که در قرآن و احادیث نبوی و نهج البلاغه درباره صفات خداوند مطالب فراوانی آمده است، شارحان نهج البلاغه و تفسیرگران کلام علی† به توضیح این عبارت پرداخته و نظرات گوناگونی را ارائه داده اند، که عبارتند از: اثبات دیدگاه معتزله در نداشتن صفت، نفی صفات زائد بر ذات (دیدگاه اشاعره) و اثبات عینیت ذات و صفات حق تعالی (دیدگاه شیعه)، نفی صفات مخلوقات از خداوند، نفی صفاتی همچون ظلم، عجز، و... ، ناتوانی انسان ها در توصیف خداوند، هرچند در تفسیر این کلام تلاش شده است از منظر کلامی به آن نگاه شود، اما با تحلیل کلام آن حضرت در این خطبه و تفاسیر گوناگون، به نظر می رسد اگر از دید عرفانی به آن نظر کنیم بهتر قابل حل و توضیح است. علی† در این کلام به مقام غیب الغیوب حق اشاره می کند، که هیچ نشانی از آن وجود ندارد. از این رو آن حضرت از آن به عنوان کمال اخلاص و کمال توحید و عالی ترین درجه یگانگی یاد می کند، بنابراین عالی ترین درجه توحید در این کلام علی† آمده است.