پیامدهای مثبت اقتصادی سیلاب بهار 1398

پیشینه ی وقوع مخاطرات طبیعی در جهان به درازای تاریخ بشر است. همه ی جوامع در برابر عوارض بلایای طبیعی آسیب پذیر هستند ولی میزان این آسیب پذیری از مکانی به مکان دیگر متفاوت است (1). سامانه بارشی نوروز 1398 وقوع سیل در مناطقی از شمال، شمال غرب و جنوب کشور را به همراه داشته است. این سامانه در مجموع 24 استان، 213 شهرستان، 209 شهر و 5900 روستای کشور را متاثر کرده است. این بارندگی ها در چند دوره متوالی صورت گرفته است. دوره اول آن از 26 اسفندماه 1397 شروع و استان های قم، گلستان، ایلام و خراسان شمالی درگیر آن بودند که در آق قلا و گمیشان در استان گلستان سیل جاری شد. در دوره دوم بارش ها که از 4 تا 6 فروردین 1398 ادامه داشت منجر به بروز سیلاب هایی شد. دوره سوم بارش ها از 11 فروردین ماه 1398 شروع و روز بعد آن به اوج خود رسید (2). آمارهای رسمی از صورت وضعیت بارش ها نشان می دهد از مجموع 279/8 میلی متر بارش ثبت شده در 193 روز ابتدایی سال آبی جاری (اول مهر 1397 تا چهاردهم فروردین 1398)، 92/1 میلی متر سهم پاییز، 131/9 میلی متر سهم زمستان و 55/8 میلی متر سهم 14 روز نخست بهار بوده است (3). برآورد هزینه سیل اخیر (35هزار میلیارد تومان) حدود 7 برابر هزینه زلزله سرپل ذهاب در سال 1396 (5 هزار میلیارد تومان) بوده است.   جدول 1: آمار خسارات مالی و جانی سیل فروردین ماه 1398 (4) شرح کشته مصدوم خسارت واحدهای مسکونی تعمیری واحدهای مسکونی احداثی سیل فروردین 1398 78 نفر 3114 نفر 35 هزار میلیارد تومان 51 هزار واحد 100 هزار واحد     در اکثر مطالعات به جنبه های منفی و خسارات سیلاب پرداخته شده است (5). اما روی دیگر سکه بارندگی ها و سیل در ایران، مزایا و منافعی است که با خود به همراه داشته است. اثرات مثبتی بر غنی سازی خاک، جلوگیری از فرسایش و تخریب آن، افزایش رسوب و کشت مناسب برای کشاورزان، تغذیه آب های زیرزمینی و پر آب شدن رودخانه ها و چشمه ها، شستشوی زمین های شور شده و کاهش آلودگی ناشی از سموم و کودهای شیمیایی انباشته، ایجاد رطوبت مناسب خاک و تثبیت پوشش گیاهی و جلوگیری از توسعه بیابان ها، 4 برابر شدن تولید نیروگاه های برقابی در 5 ماهه نخست امسال به نسبت مدت مشابه پارسال (که معادل صرفه جویی 1/2 میلیارد دلاری در مصرف سوخت نیروگاه های حرارتی می باشد)، افزایش ذخیره مخازن سدها و اقتصاد تولید برقابی که این ذخایر آبی معادل 2/5 میلیارد دلار ارزش دارد. ذخیره بیش از 5 میلیارد مترمکعب آب شیرین اضافه بر روان آب های قبلی در سدهای مخزنی، که برای فراهم نمودن 5 میلیارد مترمکعب آب شیرین، نیازمند شیرین سازی آب دریا با صرف 2/5 میلیارد دلار هزینه بوده ایم اما اکنون این نعمت در اختیار ماست. اما سیلاب ها با تالاب ها چه کردند؟ احیای40 تالاب بزرگ کشور پس از سالیان سال و مهار ریزگردها، خبر خوش سیلاب ها بوده است. زیرا بخشی از رهاسازی مخازن سدهای کشور برای اولین بار پس از 10 سال به تالاب هایی چون گاوخونی، هورالعظیم و شادگان هدایت شده است. با توجه به پراکندگی بارش ها علاوه بر 36 میلیارد متر مکعب موجودی مخازن کشور 26 میلیارد مترمکعب آب رها شده است که بخشی برای زراعت کشاورزان و بخشی برای اولین بار به تالاب های مذکور هدایت شده است. ظرفیت کل سدهای بزرگ 50 میلیارد متر مکعب است و در کشور حدود 172 سد بزرگ وجود دارد که پس از بارش ها بیش از 73 درصد از آن ها پر شده اند. از میان 45 میلیارد مترمکعب آورد رودخانه های کشور در سال آبی جاری، حدود 28 میلیارد مترمکعب آن در سدهای خوزستان آرام گرفته است. افزایش قابل ملاحظه آب دریاچه ارومیه و کاهش شهرهای دارای تنش آبی، از دیگر مزایای سیلاب های اخیر می باشد (3). سال آبی 97-1396سومین سال خشک کشور در طی دوره 30 ساله و سال آبی 98-1397 بیشترین ترسالی دوره آبی هواشناسی بوده است (6). اما گذشته از مزایای زیست محیطی، یکی دیگر از اثرات اقتصادی سیل اخیر برداشت 2 میلیارد دلاری از صندوق توسعه ملی است. برکسی پوشیده نیست که امروزه مهمترین معضل کشور، مسائل اقتصادی است. این برداشت به تحرک اقتصادی در بخش مسکن، زیرساخت ها و حتی کشاورزی انجامید. برداشت از صندوق توسعه ملی و تزریق پول پرقدرت ناشی از آن به نقدینگی کشور توانست تبعات مثبتی را برای تحرک بخشی به اقتصاد کشور به همراه داشته است. هر چند این برداشت و تزریق معادل ریالی آن به نقدینگی کشور ممکن است در نگاه اول نگرانی هایی از حیث افزایش نقدینگی و به تبع آن افزایش تورم ایجاد کند. اما از آنجا که این پول به صورت متمرکز، صرف بازسازی مناطق سیل زده و ترمیم زیرساخت های تخریب شده در سیلاب گردید، قطعا به رونق اقتصادی و ایجاد اشتغال انجامید. زیرا این پول به پیمانکاران و مجریان طرح های بازسازی مناطق سیل زده رسید. پس شرکت های پیمانکاری جانی تازه گرفتند. پیمانکاران نیز کارگران و تولیدکنندگان مصالح ساختمانی را فعال ساختند تا جاده ها و خانه ها و ویرانی‎ها را بازسازی کنند و این یعنی تحرک بخشی به فعالیت های عمرانی که خود موتور پیشرانی برای رونق اقتصادی و ایجاد اشتغال به حساب می آید. بنابراین، سیل در کنار هزینه ‏هایی که برای کشور داشته، نقش مثبتی را هم در اقتصاد ایران بازی نمود و موجب تحرک در عرصه فعالیت‎های عمرانی کشور شده و به اشتغال نیز کمک نمود (7). متاسفانه اطلاعات و منابع جامعی از پیامدهای اقتصادی بلایای طبیعی به ویژه سیلاب ها در دسترس نمی باشد که پیشنهاد می گردد به صورت متمرکز توسط سازمان مدیریت بحران اطلاعات جمع آوری، نگهداری و منتشر گردد. از مهمترین درس آموخته های این حادثه جهت پیشگیری و کاهش خسارت های ناشی از سیل: لزوم توجه به پدیده های طبیعی، شناخت آسیب پذیری زیرساخت ها، تقویت برنامه ریزی های کوتاه و بلندمدت برای رویارویی با حوادث مشابه، مطالعه و اجرای طرح های سازه ای و غیر سازه ای مهار سیل، مدیریت حوزه و حفاظت آبخیز، تهیه و تدوین نظامنامه ی مدیریت سیل و طرح عمل(ACTION PLAN)  در مواقع بحران و آموزش همگانی و تخصصی، ساماندهی سیستم مدیریت بحران و ایجاد هماهنگی در خدمت رسانی پس از وقوع است. مسئله ای که در مورد بلایای طبیعی اهمیت دارد این است که مدیریت کاهش خطر در چنین رخدادهایی باید در جهت توسعه پایدار باشد که اهرمی برای تاب آوری زیرساخت ها، شهرها و روستاهاست و از فاکتورهای آن می توان به افزایش ظرفیت در بخش های مختلف برای پذیرش تغییر و توسعه و همچنین بازسازی پس از یک بحران اشاره کرد.