بررسی روابط معنایی در اسامی مرکب برون مرکز زبان فارسی

در بررسی زبان شناختی واژه ی مرکب [1] از دو یا چند تکواژ قاموسی پدید می آید و حداقل شامل دو پایه است که هر دو واژه اند یا این که ریشه ی تکواژ محسوب می شوند. در آثار بسیاری به واژه های مرکب فارسی اشاره شده است اما تعداد آثاری که دیدگاهی معنی شناسی نسبت به واژه های مرکب فارسی داشته اند با میزان تحقیقاتی که این گونه واژه ها را مورد بررسی قرار داده اند اندک بوده است. هدف پژوهش حاضر این است که با رویکردی معنایی- شناختی، انواع روابط معنایی اسامی مرکب برون مرکز را بررسی کنیم. از دیدگاه زبان شناسی شناختی، آن نوع رابطه ی معنایی که میان اجزای ترکیب وجود دارد معیاری قطعی برای تعبیر نهایی ترکیب است. اسامی مرکب درون مرکز دارای روابط معنایی شناخته شده بین اجزای خود هستند؛ در حالی که اسامی مرکب برون مرکز از الگوی مشخصی در این زمینه پیروی نمی کنند. با مطالعه ی کتاب ها و بررسی روزنامه ها این اسامی را گردآوری کردیم و به بررسی روابط معنایی بین اسامی مرکب برون مرکز بر اساس  فهرست گیرجو و همکاران [2] (2005) پرداختیم که در نتیجه مشخص شد اسامی مرکب برون مرکز دارای 11 نقش معنایی هستند، از جمله رابطه ی مالکیت، تشبیه، مکانی و... پربسامدترین این روابط معنایی از نوع روابط معنایی استعاری و عددی هستند و کم بسامدترین آن ها از نوع سببی هستند. این بررسی ها در حوزه های صرف، قابل استفاده است و در راه گشودن گره های دستور زبان فارسی نیز به ما کمک می کند.