بازشناسی مفهومی ضمان و اقسام آن در فقه اسلامی

لغوی ها در این که واژه ی «ضمان» از «ضم» گرفته شده یا از «ضمن»، اختلاف نظر داشته و برخی آن را از ضم به معنای ضم چیزی به چیز دیگر دانسته اند؛ اما بیشتر ایشان، آن را از ماده «ضمن» می دانند. از دیدگاه فقهای امامیه نیز، واژه ی «ضمان»، مشتق از «ضمن» است؛ بنابراین ضمان، دلالت بر نقل ذمه می کند و سبب می شود که ذمه مدیون اصلی، ضمن ذمه ضامن قرار گیرد؛اما از نظر اکثر فقهای اهل سنت، واژه ی «ضمان»، مشتق از «ضم» بوده و «الف ونون» آن مانند واژگان «دوران و جریان»، زاید بوده و معنای ضمان، ضمیمه شدن ذمه ضامن به ذمه مدیون اصلی می باشد؛ اما در معنای اصطلاحی آن اختلاف نظر دارند و به فراخور موضوعی که ضمان در آن استعمال شده است، تعریفی ارایه داده اند. اما در مجموع، مفهوم واژه ی «ضمان» به عنوان اصطلاح متعارف در قلمرو فقه و حقوق، به ویژه در ابواب معاملات، حقیقتی واحد به معنای «تعهد، مسئولیت و التزام» است و این مفهوم واحد، به اعتبار اسباب گوناگون ایجاد تعهدات و مورد تعهد، تکثر می یابد و تقسیم ضمان به معاوضی، قهری و عقدی در متون فقهی و حدیث، به همین اعتبار صورت گرفته است.