مقایسه یون های محلول موجود در گرد و غبار باریده بر عرض های جغرافیایی مختلف در نیمه غربی ایران

ذرات گرد و غباری که توسط جریان های هوا حمل می شوند بر کیفیت محیط زیست اثر می گذارند. ترکیب های شیمیایی این ذرات از عامل های موثر بر کیفیت زندگی ساکنان هر منطقه است. گرد و غبار ناشی از فرسایش خاک در سال های اخیر مشکل های فراوانی را برای ساکنان نیمه غربی ایران به وجود آورده است. موقعیت جغرافیای ایران و نزدیکی آن با کشورهایی نظیر عراق، سوریه و عربستان که منابع تولید این گرد و غبار در آن ها قرار دارد در کنار معضلاتی نظیر تغییر اقلیم از جمله دلیل های بروز و تشدید این پدیده بحران ساز تلقی می گردند. از این رو مطالعه و شناسایی ویژگی های این پدیده از جمله ویژگی های شیمیایی آن می تواند به گرفتن تدابیر پیش گیرانه و بیان راهکار علمی برای کنترل آسیب های این پدیده کمک کند. هدف از این مطالعه مقایسه مقادیر یون های محلول موجود در ذرات گرد و غبار باریده بر عرض های مختلف جغرافیایی در نیمه غربی ایران است.

در این تحقیق سه ایستگاه در شهرهای سنندج، خرم آباد و اندیمشک در نیمه غربی ایران برای نمونه برداری از ذرات گرد و غبار تعیین گردید. نمونه برداری به صورت ماهانه به مدت یک سال در شهرهای سنندج، خرم آباد و اندیمشک به طور همزمان و به روش غیر فعال انجام شد و تجزیه و تحلیل داده های به دست آمده نیز با استفاده از نرم افزارهای SPSS-ver23 وExcel 2016 انجام گردید. برای مقایسه ویژگی های شیمیایی ذرات گرد و غبار از ضریب واگرایی و آزمون چند دامنه ای دانکن استفاده شد.

نتایج نشان داد کلسیم و سولفات با میانگین های 592/0، 271/0 میلی گرم بر گرم نسبت به دیگر یون ها از غلظت بالاتری در نمونه های گرد و غبار مطالعه شده برخوردار هستند. بالا بودن غلظت کلسیم نشان می دهد که گرد و غبار باریده بر سه ایستگاه دارای منشا طبیعی بوده و به طور عمده شامل خاک ها و تشکیلات زمین شناسی آهکی می باشد. در ضمن غلظت بالای سولفات نیز نشان دهنده سهم رسوبات تبخیری بویژه کانی ژیپس (سولفات کلسیم آبدار) در ذرات گرد و غبار مورد مطالعه می باشد. محاسبه ضریب واگرایی نیز نشان داد که ویژگی های شیمیایی در سه ایستگاه اکثرا مشابه هستند (5.0CD <). همبستگی ضریب واگرایی کاتیون های سنندج و خرم آباد با فاکتور باد (05.0p <، 99/0 =r)، آنیون های سنندج و اندیمشک با فاکتور بارش و رطوبت به ترتیب (01.0p <، 1 =r) و (05.0p <، 89.0 =r) نشان داد که عوامل هواشناسی در کیفیت ویژگی های شیمیایی ذرات گرد و غبار تاثیر دارد. آزمون چند دامنه ای دانکن نیز نشان داد که سدیم به عنوان عنصری که حلالیت بسیاری بالایی دارد در فصل بهار در هر سه ایستگاه غلظت متفاوتی داشت (05.0>p). همچنین ترکیب هایی مانندCaSO4، Ca(NO3)2،Mg(NO3)2 ، NaCl، KF و CaF2در هر سه ایستگاه مشاهده شد که حضور این ترکیب ها گویای وجود کانی هایی مانند ژیپس، انیدریت و هالیت در ذرات گرد و غبار می باشند.

شرایط محیطی عرض های جغرافیایی مختلف از جنبه های متعددی بر ویژگی های شیمیایی ذرات گرد و غبار رسیده از مناطق دور تاثیر گذار هستند. با این حال مقادیر و تغییرات غلظت یون های محلول شامل کاتیون های Ca2+،Mg2+ ،Na+ ،K+ و آنیون هایNO3-، SO4-2،Cl- ،F- در ذرات گرد و غبار باریده بر سه ایستگاه سنندج، خرم آباد و اندیمشک که پس از طی مسافت طولانی به مناطق مختلف نیمه غربی ایران می رسند بیشتر دارای مشابهت زیادی هستند. از این رو می توان گفت که گرد و غبار باریده بر این سه شهر از منابع مشابه و تا حد زیادی یکسان نشات می گیرند.