بررسی تطبیقی حمزه نامه با حمزه البهلوان: منشا قصه، شخصیت اصلی، محتوا و گونه

یکی از مشهورترین قصه های عامیانه فارسی، «حمزه نامه» یا قصه امیرالمومنین حمزه است. ترجمه به زبان های دیگر،  تهیه نسخه مصور به دستور اکبرشاه هندی و داشتن آدابی ویژه برای نقل این قصه، نشان دهنده اهمیت آن برای مردم و شاهان در برهه ای از تاریخ است. اصل این داستان عربی است و «حمزه البهلوان» نام دارد و شخصیت اصلی قصه، پهلوانی خیالی است. این قصه و شخصیت اصلی قصه، تحت تاثیر داستان هایی مانند رستم و اسفندیار که در شبه جزیره برای مردم نقل می شد، ساخته و پرداخته شده است و شخصیت «حمزه العرب»، بدیل عربی رستم است که ایرانیان برای فروکاستن و حتی از میان بردن حس نژادپرستی خود به این پهلوان خیالی، نام او را تغییر داده اند و در نتیجه، شخصیت داستانی تحریف شده است. بهتر است «حمزه نامه» را قصه ای پهلوانی بدانیم، نه یک قصه شبه تاریخی یا حماسه مشهور دینی یا حتی رمانس؛ اما قصه «حمزه البهلوان» جزو آثار «ادب الشعبی» و «السیره الشعبیه» است. در ادبیات عرب، «ادب الشعبی» در برابر ادب رسمی قرار می گیرد. در «ادب الشعبی» متن مکتوب وجود ندارد؛ بنابراین به تعداد شنوندگان، راوی پدید می آید. بخشی از «ادب الشعبی» در اصطلاح ، «السیره الشبیه» نام دارد. «السیره الشعبیه» از دل «ادب الشعبی» می جوشد و ضمن بهره مندی از امکانات افسانه های خیالی و پهلوانی از پالایه اعتقادات اسلامی می گذرد.