تبیین رابطه گنبد مسجد و مراتب هستی در حکمت متعالیه

گنبد مساجد چشم و دل را به بالا هدایت کرده و یادآور تعالی است. مرکز گنبد نماد وحدت و دیوارهای هشت وجهی که بر آن تکیه می زند، نماد نظمی آسمانی و پایه های چهار وجهی نماد جهان خاکی است. در این مقاله کوشش شده است تبیینی از گنبد بر اساس حکمت صدرایی ارایه گردد. در این حکمت عوالم به حس و خیال و عقل تقسیم می شود و گنبد مساجد تداعی کننده این عوالم است. مصالح فناپذیر گنبد که با چشم حس درک می شود یادآور عالم ماده است. دو شکل مکعب و کره در گنبد که از خیال هنرمند معمار پدید آمده شبیه عالم خیال است و حالتی است از جمع شدن که از پایه گنبد (کثرت) شروع می شود و به نوک گنبد (وحدت) می رسد که جمع و ثبات عالم عقل تداعی می شود. همچنان که ذات خداوند مبدا عوالم هستی است، اگر کل فضای مسجد را همانند عالم در نظر بگیریم که هر جزء از مسجد را همانند مرتبه ای از مراتب در نظر بگیریم، به این نکته دست می یابیم که همانند این عالم، در مسجد نیز مبدایی وجود دارد، یعنی با عبور از در ورودی و حیاط به مبدا یعنی فضای گنبدخانه می رسیم که در گنبدخانه نیز، فضا به گنبد ختم می شود.