شهر مربی کودک: بازتولید الگوی شهر دوست دار کودک در بستری ایرانی اسلامی

ایده شهر دوستدار کودک با هدف تامین رفاه کودکان، فضاهای شهری را برای کودکان، قابل فعالیت می کند. امروزه بسیاری کشورها اصول شهر دوستدار کودک را به کار می بندند؛ اما غالب فضاهای شهری طراحی شده برای کودکان در ایران، الگوبرداری از تجارب سایر کشورها، بدون درنظرگرفتن ارزش های فرهنگی است. از این رو، این پژوهش به دنبال یافتن پاسخ این سوال است که فضاهای باز محلات در ایران چگونه می توانند ضمن توجه به خواست و نیاز کنونی کودکان، در انتقال مفاهیم دینی اسلامی به آنان موثر باشند؟ با بررسی منابع فلسفی، عرفانی و کلام اسلامی، به عنوان مبانی نظری، و با استراتژی پژوهش قیاسی برای تبیین الگوی نظری و استراتژی پژوهش استقرایی برای آزمون الگوی نظری در بخش مورد پژوهی، الگویی ایرانی اسلامی با نام «شهر مربی کودک» ارایه می شود که مطابق آن، شهر مناسب کودک از منظر اسلام در کنار توجه به رویکرد محتوایی (ماهیت نیازها و خواسته های کودک)، رویکرد فرآیندی (توجه به فرآیند رشد کودک) را اتخاذ می کند؛ و این دو رویکرد درکنار هم، محیط را به یک مربی فعال تبدیل می کنند. یافته ها نشان می دهند که پنج معیار در ساختار شهر مربی کودک دخیل هستند: محتوای آموزش دینی به کودک، روش آموزش دینی به کودک، ویژگی های محیطی، محیط فرهنگی رشد کودک، ویژگی های گروه سنی کودکان. ارتباط معیارها به این صورت است که محتوای آموزش از طریق روش آموزش و با کمک شاخص های محیطی، در یک بستر فرهنگی، به کودکان منتقل می شود. شاخص های محیطی اثرگذار بر انتقال مفاهیم دینی به کودکان از طریق روش دلفی تدقیق شدند؛ و برای یافتن پاسخ سوال پژوهش، شش محله طبقه اجتماعی متوسط شهر تبریز، انتخاب؛ و با روش های مشاهده محقق و مصاحبه نیمه ساختاریافته جهت دار با هفتاد و دو کودک شش تا دوازده ساله، ارتباط شاخص های محیطی با محتوای آموزش دینی در هر یک از محلات بررسی شد. یافته ها نشان می دهند محیط در کنار آموزش رسمی در خانه و مدرسه به کودک، می تواند در تربیت غیررسمی و انتقال مفاهیم دینی به کودک، نقش «بازدارنده» یا «تقویت کننده» داشته باشد؛ به طوریکه در برنامه ریزی فضا برای انتقال محتوای دینی به کودک، باید شاخص های محیطی تقویت کننده را شناسایی و شاخص های بازدارنده را برطرف کرد. همچنین، «امکان ایجاد قلمرو شخصی» و «حمایت اجتماعی» به عنوان شاخص های محیطی تقویت کننده، دارای بیشترین فراوانی، و در مقابل، «تنوع قرارگاه های رفتاری»، «چیدمان های مطلوب دارای قابلیت»، «وجود ریسک های اجتماعی و کالبدی» و «پیچیدگی و چالش برانگیزی محیط» به عنوان شاخص های محیطی بازدارنده، دارای کمترین فراوانی در محلات هدف تحقیق هستند.