ارزیابی بلندمدت تغییرات فشرده سازی با استفاده از شاخص تراکم زراعی در بوم نظام های کشاورزی ایران (1341 تا 1390)

فشرده سازی به عنوان مهم ترین عامل در افزایش تولیدات کشاورزی شناخته شده است. یکی از شاخص های کاربردی در تعیین میزان فشرده سازی استفاده از شاخص تراکم زراعی است. این تحقیق با استفاده از داده های سطح زیر کشت و اقلیمی مربوط به دوره 50 ساله 1341تا 1390 به بررسی روند تغییرات فشرده سازی در محصولات مهم زراعی (شامل گندم (Triticum aestivum L.)، جو (Hordeum vulgare L.)، برنج (Oryza sativa L)، ذرت (Zea mays L.(سیب زمینی (Solanum tuberosum L.(، گوجه فرنگی (Lycopersicon esculentum Mill.)، شبدر (Trifolium sp.)، محصولات جالیزی، حبوبات، سبزیجات، چغندر قند (Beta vulgaris L.) و پنبه (Gossypium arboreum L.) با جمع آوری داده های سطح زیر کشت و تولید و داده بارندگی در همه استان های کشور پرداخته است. تجزیه و تحلیل اطلاعات نشان داد که روند تغییرات سطح زیر کشت رو به کاهش بود. بر اساس میانگین میزان تراکم زراعی کل کشور در سال 1350، 1382 و 1390 به ترتیب 9/26، 8/84 و 8/80 ماه و میانگین سه سال8/94 ماه بود. کمترین میزان شاخص تراکم زراعی در سال 1350 متعلق به استان های ساحلی جنوب (هرمزگان و بوشهر) و مازندران به ترتیب با میانگین 5/98 و 6/33 ماه و در سال 1382 به استان های گیلان و مازندران به ترتیب با مدت پوشش 72/5 و 62/6 ماه بود و در سال 1390 نیز کمترین میزان این شاخص به گیلان و استان های ساحلی جنوب به ترتیب با مدت پوشش 63/5 و 3/6 ماه تعلق داشت. با توجه به اینکه در اکثر مناطق کشور بیش از نیمی از سطح زیر کشت به گندم اختصاص دارد و از طرفی مدت زمانی که گندم در روی زمین باقی می ماند جزء طولانی ترین ها در بین محصولات زراعی می باشد، لذا سطح زیر کشت گندم مهم ترین سهم را در تعیین شاخص تراکم زراعی (یا پوشش زراعی) ایفا می کند، از طرفی در مناطق شمال غربی به دلیل شرایط اقلیمی و سردتر بودن، مدت زمانی که غلات و به ویژه گندم در روی زمین قرار دارند نیز بیشتر می باشد و دلیل اصلی بالاتر بودن شاخص تراکم زراعی در این مناطق، مدت زمان حضور گندم در سطح زمین می باشد و در همه سال ها، خراسان جزء مناطقی با بالاترین میزان تراکم زراعی بوده است، به طوری که در هیچ دوره این مقدار کمتر از 11 نبوده که نشان دهنده ثبات در تولید محصولات زراعی در این استان است. بررسی تراکم زراعی در بوم زیست های زراعی کشور نشان داد که برخلاف انتظار، در مناطق دارای بارندگی بیشتر به دلیل کشت محصولاتی مانند برنج، مدت پوشش زمین به نسبت کمتر بوده و مدت زمانی طولانی در سال زمین بدون کشت بوده و لذا تغییر الگوی کاشت در این مناطق ضروری می باشد و می توان با وارد کردن گیاهانی مانند بقولات و یا حبوبات، از شرایط اقلیمی این مناطق برای افزایش تولید و تامین امنیت غذایی استفاده نمود.