مدل سازی توزیع پتانسیل گونه Juniperus excelsa با استفاده از عامل های محیطی در کوهستان البرز

مدل سازی توزیع گونه ای، روشی رایج برای درک روابط میان یک گونه و محیط اطرافش است و برای پیش بینی تغییرات در توزیع همگام با تغییرات محیطی مورد استفاده قرار می گیرد. تحقیق های گسترده ای در منطقه های مختلف دنیا براساس این مدل ها انجام گرفته است. در این مطالعه، توزیع پتانسیل گونه ارس1، گونه سنجه و یکی از مهم ترین گونه های درختی جنگل های ایران و تورانی، در کوهستان البرز با استفاده از 38 پارامتر محیطی با استفاده از مدل های توزیع گونه ای Domain و رگرسیون لجستیک2 مورد بررسی قرار گرفته است.

منطقه مورد مطالعه، شامل بخش هایی از کوهستان البرز است که در شمال ایران واقع شده و دارای مساحتی برابر با 14/14656 کیلومترمربع می باشد. در تحقیق حاضر، برای تعیین سایت های نمونه برداری، از روش تصادفی طبقه بندی شده استفاده گردید و در نهایت تعداد 390 سایت رخداد (240 سایت حضور و 150 سایت عدم حضور) گونه Juniperus excelsa در مقیاس 30 ثانیه (کمابیش معادل 1کیلومتر* 1 کیلومتر) به عنوان ورودی مدل مورد مطالعه قرار گرفت. همچنین، تعداد 38 پارامتر محیطی به عنوان متغیر پیش بینی کننده برای اجرای دو مدل Domain و Logistic Regression مد نظر قرار گرفت.

نتایج نشان داد که مدل Domain کارایی بالایی برای پیش بینی رویشگاه Juniperus excelsa با 0.97 AUC=، Kappa=0.730 و TSS=0.91 داراست. براساس نتایج به دست آمده، منطقه های با کمترین پتانسیل حضور Juniperus excelsa 95/5665 کیلومتر مربع، پتانسیل متوسط 1/2033 کیلومتر مربع، پتانسیل خوب، 38/3076 کیلومترمربع، پتانسیل بسیار خوب 42/3063 کیلومترمربع و پتانسیل عالی 29/817 از سطح منطقه را به خود اختصاص داده اند. نتایج به دست آمده از اجرای مدل رگرسیون لجستیک گویای آن است که 37/5084 کیلومتر مربع از منطقه مورد مطالعه در طبقه پتانسیل ضعیف، 35/2539 کیلومتر مربع پتانسیل متوسط، 21/1410 پتانسیل خوب و 84/1104 کیلومترمربع پتانسیل بسیار خوب و 37/4517 کیلومترمربع پتانسیل عالی قرار گرفته است. همچنین نتایج نشان داد که شرایط مطلوب رویشگاهی گونه Juniperus excelsa در منطقه هایی است که اختلاف حداکثر و حداقل درجه حرارت سالانه بین 5/15 تا 13 درجه سانتی گراد، بارش فصلی 90 - 64 میلی متر، بارش سردترین فصل سال 60 - 35 میلی متر، ارتفاع از سطح دریا، 3100 - 1800 متر، در جهات جغرافیایی جنوب، جنوب شرق و شرق، شیب 30 - 10 درصد است، همچنین احتمال حضور گونه در منطقه هایی که کمترین فاصله را با خط برف و آبراهه دارند و روی صخره هایی از جنس آهک شیلی و آهک دولومیتی افزایش می یابد. همچنین، در بخش هایی از منطقه که گونه Juniperus excelsa مشاهده می شود، سنجه NDVI بین 38/0 تا 12/0 تغییر می نماید. نتایج ارزیابی عملکرد مدل ها، نشان داد که مدل Domain دارای کارایی بالاتری در پیش بینی رویشگاه مطلوب گونه Juniperus excelsa نسبت به مدل رگرسیون لجستیک در منطقه مورد مطالعه می باشد که با نتایج Hernandez et al. (2006) و (Tsoar et al. (2007 که عملکرد بالای این مدل را نشان دادند، تطابق دارد.

با بکارگیری مدل توزیع گونه ای می توان برنامه مدیریتی مناسب برای بخش های مختلف رویشگاه را بیان نمود. منطقه های با پتانسیل ضعیف، به طور معمول رویشگاه حدی گونه هستند و جمعیت ها در این منطقه ها آسیب پذیرتر از دیگر منطقه ها هستند؛ منطقه های با پتانسیل بسیار خوب و عالی مناسب مدیریت به صورت ذخیره گاه جنگلی یا منطقه حفاظت شده هستند. برای جنگل کاری و توسعه و احیای اکوتیپ بومی، عرصه هایی در مناطق با پتانسیل خوب تا عالی که بدون پوشش درختی قابل توجه هستند، مناسب می باشند. تحقیق حاضر نشان داد که مدل Domian با وجود آنکه تنها از داده های حضور استفاده می کند، می تواند روش مفیدی جهت پیش بینی رویشگاه های مطلوب گونه Juniperus excelsa در کوهستان البرز باشد. بنابراین می توان اظهار نمود که مدل های توزیع گونه ای، با دقت قبل قبولی کارایی لازم را در برآورد پراکنش گونه داشته و می توانند جهت بیان راهکارهای حفاظتی توسط متخصصان مورد استفاده قرار گیرند.