بررسی ویژگی‌ های پژوهشی نخستین کتاب شیعه در اصل عدل الهی (انقاذ البشر من الجبر والقدر)

رساله انقاذ البشر من الجبر و القدر اثر سیدمرتضی علم الهدی، نخستین اثر مستقل عالمان شیعه در اصل عدل الهی به شمار می رود. گذشته از پیش گامی این رساله دارای سه ویژگی دیگر نیز هست: جامعیت، شاخصه های پژوهشی و ویژگی های اخلاق علمی. رساله انقاذ البشر علی رغم کوتاهی، سرفصل های اصلی بحث عدل الهی؛ هم چون خلق افعال، جبر و اختیار، ادله سمعی و عقلی اصل عدل، معنای اسناد قبایح (مانند اضلال) به خداوند، و طرح مساله شر و پاسخ های آن را دربرگرفته است. این رساله، ویژگی های یک متن پژوهشی را دارد: عنوان گذاری درست و به جا، وجود دو بخش چکیده و پیشینه پژوهش، بیان انگیزه پژوهش، چینش منطقی مباحث، استدلال به قرآن کریم، استناد به روایات نبوی و سخنان صحابه و تابعین، و البته داوری خردمندانه عقل در همه مباحث. همچنین این رساله، نمونه ای برتر از رعایت اخلاق علمی پژوهشی است: بیان کامل نظریه رقیب و ادله آن، دوری از فرقه گرایی و حذر از توهین به مذاهب، و ابتناء پژوهش بر اصل امر به معروف و نهی از منکر. بررسی ویژگی های پژوهشی و اخلاق علمی این رساله، تاریخچه پژوهش، به ویژه در جهان اسلام را آشکار می کند.