چند نکته در شرح احوال سوزنی سمرقندی

از روزگاران کهن کتاب هایی درباره شاعران فارسی زبان نوشته شده که هریک مقداری اطلاعات زندگی نامه ای و گاهی نیز چند شعر از هر شاعر به دست داده اند. در نگاه نخست، اغلب مطالب این کتاب ها کاملا معتبر به نظرمی آید، ولی اگر دقیق و نقادانه نگریسته شود، نمونه های فراوانی از تناقضات این نوشته ها یا اختلافات فراوانشان با یکدیگر آشکار می شود؛ بنابراین بهتر است محقق با رجوع مستقیم به اشعار خود شاعر، مطالب صحیح را از میان گفته هایش بیرون بکشد. یکی از شاعران توانای پارسی گو، سوزنی سمرقندی است. دانشگاهیان او را بیشتر به هزلیاتش می شناسند و به همین دلیل کمتر به او پرداخته اند. در این مقاله کوشش شده است برخی مطالبی که شرح حال نویسان درباره سوزنی گفته اند، با استناد به گفته های خود او ارزیابی شود و به علاوه برخی ابهامات و تردیدهای پژوهشگران معاصر درباره زندگی وی، با شیوه ای استدلالی تا جای ممکن برطرف شود. ازاین میان، چهار موضوع بررسی شده است: زمان تولد و وفات شاعر، توبه او در پیری و مذهب وی. در پژوهش حاضر نتیجه گرفته شده که سوزنی در میان سال های 476-486 ق زاده شده و در  569 ق درگذشته است. به احتمال قوی حنفی مذهب بوده و تا اواخر عمر نیز هزل گویی و مدیحه سرایی را رها نکرده است؛ هرچند از میانه عمر درباره هزلیات خود و مدایحی که برای صاحبان زر و زور سروده، پشیمانی نشان داده است.