نقد درون گفتمانی ایده علم دینی

نقد های درون گفتمانی به ایده علم دینی در سه دسته «بیرونی» و «درونی» و «پیامدی» قابل تفکیک است. در نقد و تامل بیرونی علم دینی مدعی ایم که اولا دچار نوعی انفعال خفی است و ثانیا به حایل و حامی هایی متوسل می شود که نه رافعند و نه جایز و نه صایب، و بالاخره این که تلاش چندانی برای رفع خلط های مفهومی که در این باب وجود دارد، صورت نداده و نمی دهد. در نقد درونی آن هم نشان داده ایم که علم و دین در عین دوییت، بیگانه از هم نیستند؛ بلکه نسبت هایی میانشان برقرار است که در چهار دسته از هم قابل تفکیکند. نخست، تامین و عرضه «مبادی» و «متافیزیک» علم که از سوی دین صورت می گیرد. دوم، «انگیزه بخشی»، «اولویت شناسی» و «کاربستی» که دین برای علم رقم می زند. سوم، برگرفتن و برساختن «مفاهیم»، «نظریات» و «فرضیات» علمی از دین به مثابه منبعی در کنار دیگر منابع و چهارم، استفاده علم از «اعتبار و حجیت های» خاص آن دین. تنها مورد و محوری که مبرر اطلاق و فرض تخصیص «دینی» برای علم است، همین آخری است که آن هم ناشدنی است؛ زیرا علم را از چارچوب محدد و مفروض آن خارج می سازد. در نقد پیامدی علم دینی نیز آورده ایم که انشعاب جویی از جریان عمومی علم و برپاساختن علم خاص خود، اگر به نفع ادیان غیر عقل گرایی نظیر مسیحیت و برخی از فرقه های اسلامی اشعری مشرب باشد، به نفع اسلام و منطبق با آموزه های شیعی اصولی نیست. همچنین است استمدادجویی از رویکرد پست مدرن و برخی از گرایشات هم سو و نزدیک به آن که نه ثمربخش است و نه به صواب.