بررسی و گمانه زنی باستان شناختی در استحکامات دفاعی مزدوران و کلات نادری

دره های شمالی رشته کوه هزارمسجد-کپه داغ به مثابه دروازه شمال شرق فلات ایران طی قرن ها و هزاره ها شاهد وقوع منازعاتی بوده که بین صحرانوردان بخش های مرکزی آسیا و یکجانشینان ساکن در فلات ایران جریان داشته است. ارتفاعات هزارمسجد-کپه داغ که همانند دیواره ای مرتفع بر بخش شمالی خراسان قد افراشته، ساکنان خراسان را تا حدودی از گزند هجمه های اقوام شمالی مصون می داشت. با وجود این ، معابر کوهستانی راه نفوذ به این سرزمین را هموار می ساخت و بدین ترتیب کوهپایه ها و دشت های حاصلخیز خراسان در معرض غارت آن اقوام قرار می گرفت. در محل این معابر بود که اهالی خراسان دست به کار شده و به تاسیس استحکامات دفاعی اقدام می کردند. کلات و مزدوران دو نقطه از مناطق کوهستانی خراسان به شمار می رفتند که حفاظت و حراست از آنها به معنای حفظ کیان خراسان و فلات ایران بود. طی بررسی میدانی که در پاییز سال 1395 با همکاری باستان شناسان ایرانی و بریتانیایی صورت گرفت بخش عمده ای از تاسیسات مذکور، بررسی مطالعه و مستند نگاری شد. مطالعه متون تاریخی و تاریخگذاری مطلق داده های حاصله از گمانه زنی باستان شناختی نشان داد که احداث سازه های دفاعی در این ناحیه، به دلیل تداوم جریان های تاریخی تا قرون اخیر ادامه داشته است. گرچه روایات مسطور در متون پهلوی و آثار مشهود در عکس های قاجاری، مستندات و شواهدی از پیشینه قبل از اسلامی آثار کلات ارایه می دهند، ولی شیوه معماری و نتایج تاریخ نگاری مطلق بیانگر قدمتی معادل دوره افشار برای آثار مشهود کلات می باشند. همچنین شیوه مشابه معماری استحکامات مزدوران تاریخی همزمان با سازه های کلات نشان می دهد در واقع، این سازه ها جزیی از یک سیستم دفاعی را تشکیل می دادند که به همت ساکنان کوهپایه های هزارمسجد-کپه داغ طی قرون متمادی احداث و به دفعات بازسازی شده اند.