ارتباط شادکامی با خود- تعالی در سالمندان شهر خشکرود شهرستان زرندیه

سرعت رشد جمعیت سالمندان نسبت به گذشته افزایش یافته و این افزایش نشان دهنده توجه بیشتر به تامین سلامت و رفاه سالمندان است. ازسویی، رشد جمعیت سالمندان و تاثیر آن بر شرایط اجتماعی و اقتصادی جامعه موجب توجه بیشتر به مساله سالمندی در جامعه می شود. از سویی، در سالمندی توانایی های جسمی و روانی کاهش پیدا می کند که در کیفیت زندگی آن ها موثر است. رفاه و کیفیت زندگی با شاخص هایی چون سلامتی، احساس شادکامی، و تنهایی سنجش می شوند. شادکامی یکی از نیازهای مهم انسان است که در سلامت روان و سلامت جسمی تاثیر به سزایی دارد که در مقابله با موقعیت های استرس زا، به سالمندان کمک می کند. یکی دیگر از عواملی که روی رفاه تاثیر دارد خود- تعالی می باشد که به عنوان یک مکانیزم مقابله قدرتمند بوده و می تواند منجر به تحول شخصی شود و بهبود کیفیت زندگی را فراهم کند که باعث تسهیل درک تغییرات زندگی چون سالمندی می شود. بنابراین، خود- تعالی به عنوان یک ویژگی مثبت در رابطه با گسترش دیدگاه نسبت به زندگی تعریف می شود که شامل پذیرش معنویت، یافتن هدف زندگی، خوش بینی به آینده، مقابله با مشکلات، استفاده از رویکردهای مبتنی بر قدرت و ارتباط با دیگران می باشد که در سالمندان با بازیابی مفهوم سالمندی و پذیرش ناتوانی سبب کاهش استرس شده و بیشتر بر توانایی تمرکز دارد تا ناتوانی. بنابراین، شادکامی و خود- تعالی از عوامل مهم در ابعاد سلامت سالمندان است که باید به آن ها توجه شود. پژوهش حاضر با هدف تعیین ارتباط شادکامی با خود- تعالی در سالمندان شهرخشکرود شهرستان زرندیه استان مرکزی در سال 1398 انجام شد.

این پژوهش مقطعی از نوع تحقیقات توصیفی- همبستگی است. نمونه های پژوهش از بین سالمندان شهر خشکرود انتخاب شدند. روش نمونه گیری به صورت مستمر از سالمندان مراجعه کننده به مرکز جامع سلامت (تنها مرکز جامع سلامت) جهت دریافت مراقبت های سلامت سالمندان بود. مدت زمان جمع آوری داده ها سه ماه (مهر تا آذر 1398) بود. تعداد 84 سالمند از بین سالمندان مراجعه کننده به مرکز جامع سلامت که علاقمند به شرکت در پژوهش بودند، انتخاب شدند. معیار ورود به پژوهش داشتن سن بیشتر از شصت سال، توانایی پاسخ دهی به سیوالات از لحاظ جسمی و روانی، دارا بودن سلامت روان شناختی که با استفاده از ابزار آزمون کوتاه شناختی سنجیده شده (دارا بودن نمره آزمون بالاتر از 7) و سوگوار نبودن بابت مرگ عزیزان یا هر حادثه ناراحت کننده در دو ماه گذشته، بود. ابزار آزمون کوتاه شناختی جهت تشخیص اختلال شناختی که شامل دمانس و دلیریوم در سالمندان می باشد جهت بررسی تمرکز و توجه، حافظه کوتاه مدت و بلند مدت به کار رفت. ضریب آلفای کرونباخ در جامعه ایران 76/0 می باشد. فهرست شادکامی آکسفورد، دارای 29 سیوال است که دارای امتیاز بین صفر تا 87 و پنج مولفه رضایت از زندگی، حرمت خود، بهزیستی فاعلی، رضایت خاطر و خلق مثبت است. برای تعیین پایایی ابزار از همسانی درونی استفاده شد که مقدار ضریب آلفای کرونباخ آن برای مولفه های رضایت زندگی 85/0، حرمت خود 71/0، بهزیستی فاعلی 74/0، رضایت خاطر 79/0 و خلق مثبت 77/0 برآورد شد. پرسش نامه خود- تعالی 15 عبارت دارد که دارای 15 تا 60 امتیاز است. امتیاز بالاتر نشانه خود- تعالی بیشتر است. برای تعیین پایایی ابزار از همسانی درونی استفاده و مقدار ضریب آلفای کرونباخ آن 69/0 برآورد شد. تمامی ابزارها با پرسش از سالمند تکمیل گردید و جهت تکمیل ابزارها برای هر سالمند میانگین 45 دقیقه زمان صرف شد. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS نسخه 16 استفاده شد. از آمار توصیفی جهت توصیف متغیرهای زمینه ای و متغیرهای شادکامی و خود- تعالی و از آزمون های آمار استباطی پارامتریک (ضریب همبستگی پیرسون، آزمون تی مستقل و آنالیز واریانس) استفاده شد.

میانگین سن سالمندان (79، 60) 8/4 ± 7/65 بود. 55 سالمند زن (5/65 درصد)، 81 درصد متاهل، 5/59 درصد بیسواد و 3/64 درصد خانه دار بودند و میانگین تعداد فرزندان (14، 0) 6/1 ± 2/6 بود. همچنین، 7/66 درصد دارای بیماری زمینه ای، 56 درصد دارای وضعیت اقتصادی متوسط، سیستم حمایتی 9/61 درصد خانواده بود و 8/79 درصد با همسر خود زندگی می کردند. میانگین شادکامی در سالمندان 3/14 ± 42/54 و میانگین سطح خود- تعالی 9/5 ± 4/39 بود. بین خود- تعالی با شادکامی (016/0=p، 263/0=r) و مولفه های رضایت از زندگی (001/0=p، 348/0=r) و رضایت خاطر (003/0=p، 325/0=r)، ارتباط مستقیم و معنی داری وجود داشت. بین سطح تحصیلات (به ترتیب 009/0=p، 038/0=p) با شادکامی و خود- تعالی، و بین شغل با شادکامی، اختلاف معنی دار وجود داشت (039/0=p). همچنین بین تعداد فرزندان (037/0=p) و نحوه سکونت (028/0=p) با خود- تعالی نیز تفاوت معنی داری مشاهده شد.

 نتایج پژوهش نشان داد، شادکامی و مولفه های آن در سالمندان خشکرود در حد بالاتر از متوسط بود. همچنین، نتایج نشان داد گروه های مختلف سطح تحصیلات، شغل و وضعیت اقتصادی با شادکامی تفاوت معنی داری داشتند. سطح تحصیلات، شغل و وضعیت خوب اقتصادی سبب ایجاد امنیت در فرد می شود که خود در ارتقاء شادکامی نقش دارد. سطح خود- تعالی در پژوهش حاضر در سطح متوسط بود و گروه های سطح تحصیلات و وضعیت اقتصادی، نحوه سکونت و تعداد فرزند با سطح خود- تعالی سالمندان تفاوت معنی داری داشت.  وضعیت خوب اقتصادی سبب ایجاد امنیت در فرد شده و فرد می تواند بدون دغدغه خاطر سعی در کمک به خود نماید و در ارتقاء خود- تعالی نقش دارد. از سویی، سطح تحصیلات سبب ارتقاء آگاهی و توانایی کسب اطلاعات از منابع مختلف می شود که می تواند سالمند را در مراقبت از خود توانمند کرده و سازش وی را با سالمندی افزایش داده و در نهایت ارتقاء خود- تعالی را بدنبال داشته باشد. از سویی، حضور فرزندان، حمایت و مراقبت آن ها از والدین سبب امنیت خاطر سالمندان شده و آن ها نیز سعی می کنند جهت ایجاد آرامش در فرزندان با شرایط حال سازگاری مثبتی داشته و وضعیت خود را بپذیرند و در نهایت خود- تعالی آن ها ارتقاء یابد. خودتعالی با داشتن دوست خوب و فردی برای صحبت کردن ارتقاء می یابد و در جامعه سنتی خشکرود ارتباط با فرزندان، اقوام و همسایگان خود می تواند سبب ارتقاء خود- تعالی شود. گرچه در پژوهش حاضر، وضعیت اقتصادی در سطح متوسط بود و بیشتر سالمندان بی سواد بودند ولی سطح شادکامی و خود- تعالی سالمندان متوسط به بالا بود که این امر را می توان در وجود ارتباطات اجتماعی در سطح خانواده و جامعه سنتی و احترام به سالمندان دانست که در ایجاد رضایت فردی و حمایت سالمند تاثیر بسزایی دارد و سطح اقتصادی و تحصیلات را پوشش می دهد. همچنین، ارتباط مستقیم و معنی داری بین خود- تعالی با شادکامی نشان داده شد. افراد شادکام احساس کنترل شخصی بیشتری دارند، بیشتر به توانایی های خود می اندیشند تا به ناتوانی ها، با استرس های زندگی مقابله بهتری می کنند، عزت نفس بالایی دارند، برای خودشان ارزش قایل هستند و خودشان را دوست دارند. به طور کلی شادکامی می تواند گستره زندگی و نحوه ارتباط و تعامل افراد با محیط پیرامون را تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین، می توان گفت شادکامی جنبه های دیگر زندگی از جمله خود- تعالی را ارتقاء می دهد. در خشکرود که سالمندان و خانواده ها به اعتقادات مذهبی و سنتی خود پایبند هستند و خانواده جایگاه ویژه ای دارد، سالمندان از سلامت در تمامی ابعاد برخوردار هستند و افراد سالمند با پذیرش شرایط سالمندی و با استفاده از مکانیسم های سازگاری موثر می توانند در ارتقاء سطح رفاه خود، موفق باشند. با توجه به نتایج، توصیه می شود خانواده ها و مسیولین از طریق برآورده کردن نیازهای مادی، اجتماعی و معنوی سالمندان، زمینه افزایش توانایی درک و پذیرش خویشتن، احساس رضایت خاطر و شادی را در آن ها ایجاد کنند که سلامت آن ها را به دنبال دارد و با ایجاد محیط شاد و با نشاط عملکرد آن ها ارتقاء می یابد که تبعات مثبتی برای سالمند، خانواده و جامعه به دنبال دارد. همچنین شرایطی فراهم شود تا آن ها از تجارب یکدیگر بهره مند شده و حضور در جمع سبب ارتقاء سلامت آن ها شود.