سیر تحول نظریه‌ تمدن در اندیشه معاصر مسلمین

دور شدن جامعه مسلمان از دوران رشد و شکوفایی تمدنی، پس از رویارویی مسلمانان با مدرنیته و تمدن غربی، آنان را به اندیشه ورزی ژرف و فراگیر درباره سازکار ورود دوباره جامعه مسلمان به چرخه تمدن واداشت. نظریه پردازی تمدنی اندیشمندان مسلمان در دو سده گذشته، فراز و فرود بسیاری داشته و رویکردهای کاملا متفاوتی را فرا روی جامعه مسلمان قرار داده است. چیستی، چگونگی و چرایی این تحولات نظری، مسئله ای است که در این پژوهش با روش تحلیل محتوای کیفی، بررسی شده است تا از رهگذر برجسته سازی ضعف ها و قوت های مهم ترین دیدگاه های تمدنی، زمینه مناسبی برای افزایش کارآمدی نظریه تمدن در اندیشه معاصر مسلمین فراهم آورد. تحولات نظریه تمدن در اندیشه معاصر مسلمین، با محوریت سه مسئله مشخص و متمایز، قابل بررسی است: مسئله عقب ماندگی، مسئله هویت دینی و مسئله پیشرفت. امروزه هیچ یک از دیدگاه های نظری اندیشمندان مسلمان درباره تمدن، نتوانسته است با کم رنگ کردن یا از میان برداشتن دیدگاه های همسان و متناظر، به گفتمان مسلط تبدیل شود؛ اما آشنایی با ضعف ها و قوت های هریک از آنها، می تواند نظریه تمدن را در جامعه مسلمان از غنا و کارآمدی بیشتری بهره مند کند.