بررسی خطبه شقشقیه بر اساس نظریه ی کارگفت (آستین و سرل)

نظریه ی کارگفت یا کنش گفتاری، نظریه ای است که برای تحلیل گفتمان و به منظور دریافت هدف و قصد گوینده به کارمی رود. این نظریه، اولین بار توسط آستین مطرح شد و سرل آن را تکامل بخشید. نظرات سرل درباره ی کارگفت از اهمیت ویژه ای برخوردار است و در علوم زبانشناسی، جامعه شناسی و فلسفی از آن بهره می برند. وی کارگفت ها را در پنج گروه طبقه بندی کرد: الف. اظهاری: این نوع کارگفت تعهد گوینده را به صدق یک گزاره بیان می کند ب. ترغیبی: که مخاطب را به انجام دادن عملی ترغیب می کند ج. تعهدی: تعهد گوینده را به انجام دادن کاری بیان می کند د. عاطفی : احساس گوینده را در برابر وقوع رویدادی بیان می کند ه. اعلامی: گوینده شرایط جدیدی را به مخاطب اعلام می کند. سرل برای تعیین تمایز میان پنج گونه ی کارگفت ها ازچهار عامل بهره می گیرد: نکته ی غیر بیانی، تطبیق، وضع روانی، محتوا. بررسی خطبه شقشقیه براساس کارگفت سرل، نشان می دهد که کارگفت های اظهاری – در معنای صریح- و کارگفت های عاطفی – در معنای ضمنی – با نکته ی غیر بیانی هجو بیشترین تعداد را در این خطبه داشته و در نهایت کارگفت تعهدی نیز به کار رفته است اما کارگفت های اعلامی و ترغیبی به هیچ وجه به کار نرفته است. تطابق بافت موقعیتی خطبه با انواع کارگفت های به کار رفته در متن و بسامد آنها، نشان از قدرت بالای مخاطب شناسی و درک آن حضرت از بافت موقعیتی است. روش استفاده شده در این مقاله، توصیفی – تحلیلی است.