بررسی جامعه شناختی نقش روحانیت در انقلاب مشروطه

بیش از دو هزار سال بود که استبداد بر جامعه ایران سایه افکنده بود؛ شاه خود را مالک جان، مال و ناموس مردم می دانست؛ حرف او که شخص اول مملکت بود قانون محسوب می شد و تمام افرادی که در محدوده حکومتش می زیستند باید بی چون و چرا دستوراتش را می پذیرفتند و حق نداشتند در اجرای فرامین شاهنشاهی سنگ اندازی و عدم تبعیت را پیش بگیرند. در شرایطی که این خفقان سال ها بر سرتاسر جامعه ایران حاکم بود، در عصر قاجاری تحت تاثیر افکار استبدادستیزی روحانیون، تحصیل کرده ها و روشنفکران، جنبشی صورت گرفت که زمینه را برای تبدیل قدرت شاه از مطلقه به مشروطه فراهم ساخت. در پیروزی این جنبش، مراجع عظام و روحانیت آگاه نقش بسزایی داشتند؛ اما با دخالت های بیگانگان و عمال داخلی وابسته به آنان، فرهنگ کهن استبدادی و عدم انسجام میان روحانیون، این جنبش به اهداف عالی خود نرسید، خیلی زود روحانیت، حمایت خود را از آن قطع نمود و چالشی در استمداد از آن در میان روحانیون هم در داخل و هم در خارج از کشور بخصوص نجف اشرف که در آن زمان مرکز نفوذ مراجع عظام محسوب می شد پدیدار گشت. در این مقاله ضمن پرداختن به اوضاع جامعه ایران در آستانه انقلاب مشروطه، تلاش می شود به نقش پررنگ علمای دین در استبدادستیزی، برقراری عدل و مساوات اسلامی، بیداری اسلامی، در جامعه ایران عصر قاجار پرداخته شود. در این میان، چالشی را که میان روحانیون ایجاد شد؛ در حد توان علمی خود از نگاه جامعه شناختی بررسی می کنیم هرچند که پرداختن به این موضوع به مطالعات گسترده نیاز است و در این نوشتار مجالی نیست، اما هدف ما سوق دادن نگاه های متخصصان این رشته به این مهم است. این تحقیق از نوع تحقیقات نظری است؛ که روش گردآوری اطلاعات در آن به صورت کتابخانه ای است. ابزار گردآوری اطلاعات در این تحقیق، فیش برداری از منابع اسنادی دست اول و دست دوم است.