دگرفضاهای خشونت در تاریخ ایران قرون پنجم و ششم هجری قمری

هر گفتمان قدرتی اقدام به نظم دهی و سامان بخشی فضا می کند. گفتمان های مقاومت نیز در مبارزه خویش نظم فضایی قدرت را به چالش کشیده و برای تصاحب اش تلاش می کنند. بدین ترتیب فضا به عنوان ابزار مبارزه می تواند به خدمت این یا آن گروه اجتماعی درآید. در فضاهایی که قدرت و مقاومت در مبارزه اند، خشونت عرصه ای برای جولان می یابد و با فضا هم بسته می شود. مقاله ی حاضر تلاش دارد با رویکردی توصیفی-تحلیلی و با الهام از مباحث فوکو، به پژوهش درباب خشونت-فضا در قرون پنجم/ششم هجری و مبارزه ی گفتمان های رقیب بر سر فضا بپردازد. نتیجه پایانی اینکه گفتمان قدرت با شبکه بندی فضاها و به کارگرفتن نیروی نظامی-خدماتی اش تلاش داشت حضورش را همیشگی جلوه داده و با برپاکردن دگرفضاهای «انحراف» و «بحران» و دست زدن به خشونت های نمادین و نمایشی خویشتن اش را استمرار بخشد. نیروهای طرد شده و گروه های شورشی مانند گدایان، بزه کاران، دزدان، مفسدان، ایلات چادرنشین و جریان های دگراندیش مذهبی مانند اسماعیلیان نیز تلاش می کردند با اسکان، قتل، ترور، غارت و گاهی جنگ فضاها را تصاحب نمایند. اگرچه هر دو دسته نتوانستند یکدیگر را از میان بردارند، اما نقشی مهم در تضعیف یکدیگر بازی کرده و زمینه را برای بحرانهای بیشتر فراهم کردند.