مدل دستگاه فهم و آینده ‏اندیشی تمدن ‏ساز مبتنی بر قرآن کریم

یکی از ظرفیت ‏های اساسی انسان، دستگاه فهم و اندیشه خدادادی اوست؛ که بدون آن، هیچ طرح و برنامه خردمندانه ‏ای ممکن نیست. با شناخت و طراحی این دستگاه، می‏توان با یک فرایند نظام‏مند و قابل تکرار و تکثیر، از آن برای «آینده ‏اندیشی تمدن ‏ساز» استفاده کرد. این موضوع، در عصر حاضر که تصویرسازی؛ که قلب دستگاه آینده‏ اندیشی است، یکی از روش‏های پرکاربرد و موثر تمدن بدیل یا رقیب غرب و تفکر غربی است، اهمیتی بیش از گذشته دارد.با توجه به این‏که منبع اصلی و قابل اطمینان برای طراحی این مدل یا دستگاه، قرآن و عترت است، لازم است این مدل مبتنی بر این ‎دو منبع طراحی و تدوین شود. بر این اساس، مسئله اصلی تحقیق عبارت است از «چیستی و چگونگی مدل یا دستگاه فهم و آینده ‏اندیشی تمدن‏ ساز بر اساس قرآن و عترت». هدف پژوهش، طراحی این مدل، به‏ منظور تولید تصویرهای صحیح و واقع‏ن ما از حقایق آینده و تنظیم اکنون بر اساس آن‎ها در یک رویکرد تمدن‏ساز است. روش پژوهش، تفسیر موضوعی استخراجی است. یافته ‏های تحقیق نشان می‏دهد، بر اساس آیات قرآن کریم و روایات، عناصر و اجزاء مختلف «مدل یا دستگاه فهم و آینده ‏اندیشی» عبارتند از ذهن، تصویرهای آینده، دستگاه اندیشه و دستگاه انگیزه. مهم‏ترین بخش این دستگاه، تصویرهای پایه، ملاک یا شاخص است که عناصر تشکیل دهنده آن‏ها، باورها و اعتقادات تصدیق و ذخیره شده است. تصویرهای زمان‏پایه؛ مانند تصویرهای گذشته، حال یا آینده یا تصویرهای مبتنی بر موضوعات مختلف دیگر، با این تصویرها ارزیابی و سنجش شده و تصدیق یا رد می‏شوند. بر اساس یافته‏ های تحقیق، با به‏ کارگیری «مدل یا دستگاه فهم و آینده ‏اندیشی مبتنی بر قرآن و عترت» در «ابعاد جامع روابط انسان» (رابطه با خدا، خودش، دیگران، دنیا، محیط،...) و در سطوح فردی، اجتماعی؛ در عرصه ‏های علمی، فناوری،... و سطوح داخلی، منطقه ‏ای و بین المللی، می‏توان فرایند تمدن‏ سازی را سامان داد.با در نظرگرفتن مولفه های «دستگاه آینده ‏اندیشی» و «تمدن‏ سازی، می‏توان گفت، «نتیجه به ‏کارگیری مدلی که در آن، همه جوانب آینده بر اساس قرآن و عترت مد نظر باشد، تمدن‏ سازی خواهد بود. این مدل را می‏توان زیرمجموعه «مدل دستگاه آینده‏اندیشی انسان کامل» دانست؛ که از ابتدای آفرینش به دنبال تحقق «تمدن اسلامی»و«فراگیری اسلام» در همه ابعاد زندگی فردی و اجتماعی انسان در کل جهان بوده است. بر اساس یافته‏ های تحقیق، «آینده ‏اندیشی تمدن‏ ساز اسلامی عبارت است از کنش یا فرایند فکری مداوم و نظام ‏مند معطوف به آینده (اخروی و دنیوی)؛ که در اثر انگیزه ترس از ضرر، طمع منفعت یا علاقه (محبت) ناشی از شایستگی مقام مراتب ولایت الهی ایجاد و منجر به ترسیم نقشه ذهنی و عینی (برنامه) مبتنی بر قرآن و عترت، به‏ منظور تحقق تمدن اسلامی می‏شود.